Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo: Động lực chính cho kỷ nguyên vươn mình của dân tộc

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng được kỳ vọng là mốc son có ý nghĩa như công cuộc Đổi mới lần thứ hai, mở ra "kỷ nguyên vươn mình của dân tộc". Trong bức tranh tổng thể đó, vai trò của khoa học, công nghệ (KHCN) và đổi mới sáng tạo (ĐMST) nổi lên như một trục chiến lược then chốt, được xác định là động lực chính cho mô hình tăng trưởng mới của đất nước.

Các dự thảo văn kiện trình Đại hội đang thu hút sự quan tâm sâu sắc của toàn xã hội, không chỉ bởi tầm vóc lịch sử của kỳ đại hội này mà còn bởi những tư duy, quan điểm đột phá, tầm nhìn chiến lược và quyết tâm chính trị mang tính cách mạng của Đảng .

Nhìn lại 2021-2025: Nền tảng quan trọng và những trăn trở

Nhận thức rõ vai trò của KHCN và ĐMST, trong 5 năm thực hiện Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2021-2030, Đảng và Nhà nước đã tập trung chỉ đạo quyết liệt, tạo ra những đột phá bước đầu quan trọng. Cơ chế, chính sách về KHCN, ĐMST và chuyển đổi số đã có sự đổi mới căn bản, thể hiện qua việc ban hành các nghị quyết chiến lược như Nghị quyết số 57-NQ/TW.

Các đại biểu cắt băng khai mạc Triển lãm các sản phẩm dịch vụ khởi nghiệp sáng tạo trong khuôn khổ TECHFEST Việt Nam 2024. Ảnh: mst.gov.vn

Những kết quả tích cực phải kể đến như: Hệ sinh thái ĐMST quốc gia được hình thành và phát triển, kết nối với mạng lưới toàn cầu. Chỉ số ĐMST toàn cầu (GII) của Việt Nam liên tục được cải thiện, thuộc nhóm dẫn đầu trong các quốc gia thu nhập trung bình. Kinh tế số phát triển nhanh, đạt tốc độ tăng trưởng bình quân 9-10%/năm, chiếm khoảng 14-15% GDP vào năm 2025.

Chuyển đổi số quốc gia được đẩy mạnh toàn diện, từ Chính phủ số, kinh tế số đến xã hội số, đạt kết quả tích cực, xếp hạng Chính phủ điện tử tăng 15 bậc. Các công trình hạ tầng quan trọng cho ĐMST như Trung tâm ĐMST quốc gia và Trung tâm dữ liệu quốc gia đã được đưa vào khai thác.

Tuy nhiên, với tinh thần nhìn thẳng vào sự thật, các dự thảo văn kiện cũng thẳng thắn chỉ ra những "điểm nghẽn". KHCN và ĐMST phát triển còn chậm, chưa thực sự trở thành động lực quan trọng cho công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Năng lực tự chủ công nghệ chậm cải thiện, chưa làm chủ được công nghệ lõi, công nghệ nguồn trong nhiều lĩnh vực then chốt.

Sự liên kết giữa viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp chưa hiệu quả, khiến việc thương mại hoá kết quả nghiên cứu còn chậm. Hạ tầng số, nhất là mạng 5G, triển khai chưa đạt kỳ vọng.

Chính thực tiễn này đặt ra yêu cầu cấp bách: Phải có một cú hích thực sự, một sự thay đổi về chất trong tư duy và hành động để đưa KHCN và ĐMST từ vai trò "một trong ba đột phá" lên vị thế động lực chính của toàn bộ nền kinh tế.

Đại hội XIV: Xác lập mô hình tăng trưởng mới dựa trên KHCN và ĐMST

Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIV là sự kết tinh của tư duy này. Lần đầu tiên, Đảng ta chủ trương tích hợp nội dung ba văn kiện lớn thành một Báo cáo chính trị duy nhất, thể hiện một tư duy hệ thống, đồng bộ, nơi chính trị, kinh tế và xây dựng Đảng gắn kết chặt chẽ.

Điểm cốt lõi của tầm nhìn mới này là xác lập mô hình tăng trưởng mới. Mô hình này không còn dựa chủ yếu vào vốn và lao động giá rẻ, mà dựa trên nền tảng KHCN, ĐMST và chuyển đổi số. Mục tiêu là tạo ra "lực lượng sản xuất mới", thúc đẩy đồng bộ "4 chuyển đổi": Chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, chuyển đổi năng lượng và chuyển đổi cơ cấu, chất lượng nguồn nhân lực.

Để hiện thực hóa mô hình này, các đột phá chiến lược được tái cấu trúc, trong đó KHCN và ĐMST thẩm thấu vào từng trụ cột:

Đột phá về thể chế: Đây được xem là "điểm nghẽn của điểm nghẽn" và là đột phá quan trọng hàng đầu. Đảng yêu cầu phải có cơ chế, chính sách đột phá, vượt trội cho KHCN và ĐMST. Điều này bao gồm việc khẩn trương xây dựng khung pháp lý cho các mô hình kinh tế mới, các ngành công nghệ mới như công nghệ tài chính (FinTech), tài sản số, trí tuệ nhân tạo (AI), thương mại điện tử. Đồng thời, áp dụng cơ chế đặc thù, cạnh tranh quốc tế cho các đặc khu công nghệ, khu thương mại tự do, trung tâm tài chính quốc tế.

Đột phá về nguồn nhân lực: Con người là trung tâm của phát triển và đột phá nhân lực giai đoạn tới gắn chặt với yêu cầu của KHCN. Văn kiện đặt ra các nhiệm vụ mang tính cách mạng: Tập trung đào tạo nhân lực chất lượng cao, trình độ cao, đặc biệt cho các ngành chiến lược như công nghiệp chip bán dẫn, AI, công nghệ sinh học. Có chính sách đặc biệt để phát hiện, thu hút và trọng dụng nhân tài. Đưa tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học. Đẩy mạnh giáo dục STEAM, đưa năng lực số và ứng dụng AI vào chương trình giáo dục phổ thông.

Đột phá về kết cấu hạ tầng: Hạ tầng của thế kỷ 21 là hạ tầng số, hạ tầng công nghệ. Dự thảo văn kiện nhấn mạnh đầu tư đồng bộ hạ tầng số, các trung tâm dữ liệu lớn quốc gia, hạ tầng năng lượng sạch, năng lượng tái tạo và đặc biệt là phát triển điện hạt nhân với công nghệ tiên tiến, an toàn.

Hiện thực hóa khát vọng "Chủ quyền công nghệ"

Tầm nhìn của Đảng không dừng ở việc ứng dụng, mà là vươn tới làm chủ và tự chủ chiến lược. Văn kiện Đại hội XIV lần đầu nhấn mạnh khát vọng "chủ quyền công nghệ", coi việc nắm giữ công nghệ lõi là một phần của sức mạnh quốc gia.

Dự thảo Chương trình hành động đã cụ thể hóa khát vọng này bằng những đề án, nhiệm vụ mang tính chiến lược: Ưu tiên phát triển, từng bước làm chủ các ngành công nghiệp mới nổi như công nghiệp chip bán dẫn, robot, AI, vật liệu tiên tiến, công nghệ sinh học, năng lượng mới. Từng bước xây dựng, phát triển công nghiệp ứng dụng năng lượng nguyên tử, công nghiệp không gian vũ trụ, công nghiệp lượng tử. Phát triển hệ sinh thái ĐMST quốc gia, trong đó doanh nghiệp là trung tâm, viện nghiên cứu và trường đại học là chủ thể nghiên cứu mạnh và Nhà nước giữ vai trò kiến tạo, kết nối.

Có thể khẳng định, các dự thảo văn kiện Đại hội XIV đã thể hiện một bước chuyển mình mạnh mẽ trong tư duy lãnh đạo của Đảng. KHCN và ĐMST không còn là một lĩnh vực riêng lẻ, mà đã trở thành huyết mạch, là động lực tăng trưởng bao trùm, là chìa khóa vàng để Việt Nam bứt phá khỏi bẫy thu nhập trung bình, thực hiện thắng lợi mục tiêu trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045./.