Liệu chúng ta đã sẵn sàng sống cùng robot?

Điều quan trọng nhất mà sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo thông minh có thể mang lại chính là khả năng tiếp cận. Không chỉ là quyền tiếp cận hàng hóa, dịch vụ và thông tin dành cho một nhóm nhỏ, mà là cho tất cả mọi người.

Victoria Slivkoff, Trưởng bộ phận Hệ sinh thái tại Walden Catalyst và Giám đốc Điều hành của Extreme Tech Challenge, tổ chức phi lợi nhuận kết nối các công ty khởi nghiệp với nhà đầu tư mạo hiểm để thúc đẩy các Mục tiêu Phát triển Bền vững của Liên Hợp Quốc, bày tỏ sự hào hứng với viễn cảnh này. Theo bà, khi AI xuất hiện trong thế giới vật lý, chúng ta sẽ tiến gần hơn tới việc hiện thực hóa những mục tiêu đầy tham vọng.

“Giờ đây chúng ta đang bước vào lĩnh vực lập luận. AI không chỉ tổng hợp và sắp xếp thông tin mà còn đưa ra dự đoán và rút ra kết luận. Điều đó sẽ được áp dụng như thế nào trong thế giới thực, nơi robot có thể cảm nhận, học hỏi và tương tác với môi trường xung quanh?”, bà chia sẻ với nhà sáng lập TNW Boris Veldhuijzen van Zaten trong chương trình “Kia's Next Big Drive”.

Trong tương lai không xa, robot có thể trở thành hình ảnh quen thuộc trên đường phố, trong văn phòng và tại các lớp học. Nhưng khi điều đó xảy ra, ai mới là người cần thích nghi nhiều hơn, robot hay con người?

Robot chen hàng và những quy tắc ứng xử mới

Hãy tưởng tượng bạn đang chờ thang máy và một robot cũng tới cùng lúc. Ai sẽ vào trước? Nếu chỉ còn chỗ cho một người, liệu bạn sẽ mong robot nhường hay sẽ đối xử với nó như con người, theo nguyên tắc ai đến trước được phục vụ trước?

Các nghiên cứu trước đây cho thấy phần lớn con người mong đợi robot phục vụ phải nhường nhịn, kể cả khi nhiệm vụ của robot cấp bách hơn. Nhưng nếu robot đang thực hiện nhiệm vụ có yếu tố thời gian, như giao pizza nóng hổi hay vận chuyển vật tư y tế cứu người, thì việc phải chờ quá lâu có thể ảnh hưởng đến kết quả.

Năm ngoái, một nghiên cứu có tên “Robot chen hàng: Kỳ vọng về sự lịch sự và quyền lực trong các xung đột hàng ngày giữa người và robot” đã tìm hiểu vấn đề này. Kết quả cho thấy, những tương tác sẽ hiệu quả hơn nếu robot thể hiện sự quyết đoán, lịch sự xin ưu tiên và bước vào trước. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cũng nhấn mạnh rằng con người cần điều chỉnh thái độ và hành vi của mình khi tương tác với robot.

“Liệu chúng ta có nên nghĩ đến việc robot dịch vụ được hưởng những quyền ưu tiên nhất định nếu chúng đảm nhận công việc và trách nhiệm của con người, hoặc đại diện cho con người? Điều này cũng có thể giúp hạn chế tình trạng bắt nạt robot.”

Khi robot bước vào lớp học và bệnh viện

Robot xã hội, tức những robot được thiết kế để giao tiếp và tương tác với con người, đang được ứng dụng ngày càng nhiều trong chăm sóc, giáo dục và hỗ trợ sức khỏe tâm thần. Trong những môi trường này, robot có thể thu hẹp khoảng cách dịch vụ, giảm sự cô lập và mang lại hỗ trợ cảm xúc cũng như học tập.

Đại học Khoa học Ứng dụng Utrecht đang nghiên cứu cách robot không chỉ lấp chỗ trống mà còn bổ sung, làm phong phú hơn những lĩnh vực lấy con người làm trung tâm. Ví dụ, trong chăm sóc sức khỏe, robot có thể được dùng để giảm lo lắng trước phẫu thuật ở trẻ em hoặc dạy kỹ năng cảm xúc cho những bệnh nhi gặp khó khăn trong kiểm soát cảm xúc.

Tại lễ hội Khoa học Lowlands năm ngoái, trường đã giới thiệu WOKEbot, một dự án nghiên cứu tác động của ngoại hình và giọng kể chuyện của robot đối với sự cởi mở của con người khi thảo luận về các chủ đề gây tranh cãi.

Tiến sĩ Mirjam de Haas, người phụ trách nghiên cứu, cho biết: “Bất đồng quan điểm là điều không bao giờ thay đổi. Mọi người thường tìm cách giải quyết, nhưng đôi khi họ không thể tìm được tiếng nói chung. Chúng ta đã thấy điều này rõ rệt trong đại dịch COVID-19. Khi sự phân cực gia tăng, một người điều phối trung lập có thể hữu ích. Robot có thể đóng vai trò này vì chúng trung lập hơn con người và có thể giúp mọi người cởi mở hơn với quan điểm đối lập.”

Trong các thí nghiệm, Tiến sĩ Haas cũng thử nghiệm việc sử dụng robot để dạy tiếng Hà Lan như ngôn ngữ thứ hai cho sinh viên đến từ nhiều nền tảng ngôn ngữ khác nhau. Bà cho rằng, với số lượng học sinh ngày càng tăng, robot có thể hỗ trợ đáng kể trong việc đảm bảo môi trường học tập công bằng và hiệu quả, đặc biệt với những em gặp khó khăn trong học tập hoặc chưa thành thạo tiếng Hà Lan.

Thế giới có an toàn cho robot không?

Văn hóa đại chúng đã khắc họa robot theo nhiều hình tượng khác nhau, nổi bật nhất là Kẻ Hủy Diệt. Trong phần phim đầu tiên, robot được gửi về quá khứ để ám sát, nhưng trong phần tiếp theo, nó lại trở thành người bảo vệ nhân loại.

Các mục tiêu phát triển bền vững được Liên Hợp Quốc thông qua năm 2015 đã đặt ra 17 cam kết cho con người và hành tinh. Mười năm sau, khi thế giới ngày càng xa rời những lời hứa này, câu hỏi đặt ra là liệu việc triển khai robot phục vụ mục đích tốt có thể trở thành chìa khóa giúp nhân loại tìm lại hướng đi hay không.