Nghị quyết 05/2025/NQ-CP: Bước ngoặt cho thị trường tài sản số Việt Nam

Nghị quyết 05/2025/NQ-CP đánh dấu bước ngoặt lịch sử khi lần đầu tiên Việt Nam có hành lang pháp lý chính thức cho thị trường tài sản số. Với hơn 20 triệu người đã từng tham gia và dòng tiền hàng trăm tỷ USD luân chuyển, cơ chế sandbox mở ra cơ hội để Việt Nam trở thành trung tâm blockchain mới của khu vực, thu hút vốn, giữ lại chất xám và nâng tầm vị thế quốc gia trong kỷ nguyên kinh tế số.

Việt Nam trong làn sóng tài sản số toàn cầu

Trong vòng một thập kỷ qua, thị trường tài sản số toàn cầu đã phát triển với tốc độ chưa từng có. Bitcoin, Ethereum, stablecoin như USDT hay USDC đã trở thành những cái tên quen thuộc, không chỉ với giới công nghệ mà cả người dân bình thường. Theo thống kê của Triple-A, tính đến năm 2023, khoảng 420 triệu người trên thế giới sở hữu tiền mã hóa. Trong số đó, Việt Nam là một trong những quốc gia nổi bật nhất.

Người Việt đứng top 10 sở hữu tài sản số

Cụ thể, theo báo cáo của Triple-A, có tới 17,4% dân số Việt Nam – tương đương hơn 18,3 triệu người – sở hữu tài sản số vào năm 2023. Việt Nam xếp thứ hai toàn cầu, chỉ sau UAE, vượt qua nhiều cường quốc tài chính. Bổ sung thêm, nghiên cứu từ ScienceDirect cho thấy khoảng 7 triệu người dùng Việt Nam đang hoạt động thường xuyên, chiếm khoảng 7% dân số. Chainalysis và VnExpress International ước tính dòng tiền blockchain liên quan đến Việt Nam đã vượt 105 tỷ USD chỉ trong hai năm 2023–2024. Đây là những con số khẳng định mức độ phổ biến sâu rộng của tài sản số tại Việt Nam, đồng thời cho thấy sức hấp dẫn của thị trường này với các nhà đầu tư quốc tế.

Điều gì đã khiến người Việt Nam hăng hái tham gia đến vậy? Theo Binance, hơn 90% người Việt từng nghe tới hoặc biết về tiền mã hóa, cho thấy nhận thức xã hội rất cao. Lực lượng tham gia chủ yếu là giới trẻ từ 18–35 tuổi – thế hệ thành thạo công nghệ, dễ dàng tiếp cận ví điện tử, sàn giao dịch online, và các ứng dụng blockchain (Tiger Research). Ngoài ra, chi phí giao dịch xuyên biên giới qua crypto rẻ hơn nhiều so với hệ thống ngân hàng truyền thống, lại phù hợp với nhu cầu kiều hối, chuyển tiền quốc tế của người Việt (Crypto Council for Innovation). Tất cả những yếu tố này hợp lại đã biến Việt Nam thành một “điểm nóng” của tài sản số toàn cầu.

Những “trâu cày” Bitcoin tại Việt nam nhiều năm qua.

Hệ lụy khi thiếu hành lang pháp lý

Sự phát triển bùng nổ ấy lại diễn ra trong một môi trường pháp lý gần như bỏ ngỏ. Việt Nam không cấm hoàn toàn, nhưng cũng không công nhận, dẫn đến một khoảng “xám” mà các dự án lừa đảo đã khai thác triệt để. Những năm gần đây, hàng loạt vụ việc gây rúng động dư luận.

Năm 2018, vụ iFan & Pincoin tại TP.HCM đã lôi kéo hơn 32.000 người tham gia, với thiệt hại ước tính 15.000 tỷ đồng – trở thành một trong những vụ ICO scam lớn nhất lịch sử. Cùng năm, Sky Mining – công ty tự nhận là khai thác Bitcoin lớn nhất Việt Nam – sụp đổ, khiến hơn 600 nhà đầu tư mất khoảng 700 tỷ đồng khi lãnh đạo “bốc hơi”.

Đường dây đánh bạc RikVIP/Tip.Club có doanh thu lên tới 35.000 tỉ đồng, thu hút hàng chục triệu tài khoản tham gia. Vụ án RikVIP / Tip.Club diễn ra trong giai đoạn 2015 – 2017, và bị triệt phá vào đầu năm 2018.

Giai đoạn 2019–2021, hàng chục sàn Forex và quyền chọn nhị phân (Binary Options) trá hình tiền ảo hoạt động rầm rộ, lôi kéo hàng chục nghìn nhà đầu tư nhỏ lẻ. Khi các sàn sập, đa phần người tham gia không có cơ sở pháp lý để đòi lại vốn. Từ năm 2020 đến 2022, các ứng dụng lending trả lãi cao bằng USDT mọc lên, hứa hẹn lợi nhuận phi thường nhưng nhanh chóng biến mất khi thị trường biến động. Thậm chí, mô hình “chăn nuôi online” kết hợp blockchain – nuôi gà, nuôi heo trả lãi bằng coin – cũng từng thu hút hàng nghìn người tham gia, rồi kết thúc trong thua lỗ.

Những hệ lụy xã hội – tài chính từ tình trạng này là rất nghiêm trọng. Hàng chục nghìn người dân, từ sinh viên đến người về hưu, bị cuốn vào vòng xoáy “làm giàu nhanh” và mất trắng. Niềm tin vào công nghệ blockchain – vốn có tiềm năng ứng dụng trong tài chính, chuỗi cung ứng, chính phủ điện tử – bị tổn hại nặng nề. Cơ quan công an gặp khó khăn trong xử lý tranh chấp vì pháp luật chưa công nhận crypto là tài sản hợp pháp. Bên cạnh đó, crypto còn bị lợi dụng để rửa tiền, chuyển tiền xuyên biên giới phục vụ đánh bạc online, gây rủi ro cho quản lý vĩ mô.

Không chỉ người dân chịu thiệt, quốc gia cũng mất đi nhiều cơ hội phát triển kinh tế và sáng tạo. Do thiếu khung pháp lý, hàng loạt startup blockchain Việt chọn đăng ký pháp nhân ở nước ngoài, đặc biệt là Singapore, Hồng Kông, Malta hay Cayman Islands – những nơi có chính sách thân thiện hơn.

Trường hợp nổi tiếng nhất là Sky Mavis, đội ngũ sáng lập trò chơi Axie Infinity. Dù được phát triển bởi người Việt tại TP.HCM, công ty lại đặt trụ sở thương mại ở Singapore để thuận lợi gọi vốn và tiếp cận thị trường quốc tế. Kyber Network, một dự án DeFi do người Việt sáng lập, cũng hoạt động dưới pháp nhân Singapore. Các quỹ đầu tư quốc tế thường yêu cầu startup phải có entity ở những trung tâm tài chính được công nhận, thay vì Việt Nam.

Hệ quả là Việt Nam mất đi nguồn thu thuế từ hoạt động của các công ty này. Chất xám chảy ra nước ngoài khi nhiều nhà sáng lập, kỹ sư, nhân sự quản trị phải chuyển sang làm việc tại Singapore hoặc Mỹ. Hệ sinh thái khởi nghiệp trong nước cũng kém sôi động hơn vì thiếu các hub, vườn ươm, dịch vụ hỗ trợ như luật sư, kiểm toán, marketing gắn liền với các công ty công nghệ tài chính lớn. Theo Vietcetera, vốn seed cho startup công nghệ Việt Nam đã giảm mạnh trong nửa đầu 2024, khiến nhiều founders buộc phải “xuất ngoại” để gọi vốn. Thêm vào đó, khi phần lớn giao dịch crypto của người Việt diễn ra trên các sàn quốc tế như Binance, lợi ích kinh tế – từ phí giao dịch đến dữ liệu – đều chảy ra ngoài.

Bài học từ quốc tế: Sandbox Anh quốc và hơn 50 nước

Trong khi Việt Nam loay hoay, nhiều quốc gia đã chủ động thử nghiệm từ sớm. Vương quốc Anh là nơi khai sinh khái niệm sandbox tài chính. Năm 2012, Cơ quan Quản lý Tài chính (FCA) đưa ra ý tưởng, và đến năm 2016, sandbox fintech chính thức đi vào hoạt động. Cơ chế này cho phép các công ty fintech, ngân hàng thử nghiệm sản phẩm mới – từ blockchain, cho vay ngang hàng đến insurtech – trong môi trường có giám sát, với một số yêu cầu pháp lý được nới lỏng. FCA trực tiếp giám sát, đánh giá rủi ro và hiệu quả.

Kết quả là hàng trăm startup fintech Anh đã huy động được vốn, nhiều công ty trở thành unicorn. Sandbox giúp London trở thành trung tâm fintech hàng đầu châu Âu, đồng thời tạo làn sóng lan tỏa ra hơn 50 quốc gia và vùng lãnh thổ, bao gồm Singapore, Úc, Canada, Hồng Kông, UAE. Mô hình sandbox chứng minh rằng cách tiếp cận “thử nghiệm có kiểm soát” là con đường dung hòa giữa quản lý rủi ro và khuyến khích sáng tạo.

Trong khi đó, một số quốc gia lại chọn cực đoan. Trung Quốc cấm hoàn toàn giao dịch và khai thác tiền mã hóa, song trên thực tế, thị trường “ngầm” vẫn tồn tại, gây thất thoát dòng tiền ra nước ngoài. Ở chiều ngược lại, một số quốc gia mở cửa hoàn toàn, cho phép giao dịch tự do mà chưa có cơ chế giám sát chặt chẽ, dẫn đến bong bóng, lừa đảo và bất ổn tài chính. Những bài học đó cho thấy, việc pháp lý hóa từng bước là lựa chọn hợp lý hơn cả.

Sách về nghiên cứu Khung pháp lý thử nghiệm từ các nước.

Nghị quyết 05/2025: Bước ngoặt pháp lý cho Việt Nam

Ngày 9/9/2025, Chính phủ Việt Nam ban hành Nghị quyết số 05/2025/NQ-CP, mở ra cơ chế thí điểm (sandbox) cho thị trường tài sản mã hóa trong vòng năm năm. Đây được coi là cột mốc lịch sử, lần đầu tiên Việt Nam có hành lang pháp lý chính thức cho lĩnh vực này.

Theo nghị quyết, phạm vi thí điểm bao gồm chào bán, phát hành, giao dịch và cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa. Doanh nghiệp tham gia phải là công ty Việt Nam (TNHH hoặc cổ phần) với vốn điều lệ tối thiểu 10.000 tỷ đồng. Tài sản mã hóa chỉ được phát hành dựa trên tài sản thực (trừ chứng khoán, tiền pháp định), và giao dịch, thanh toán phải thực hiện bằng đồng Việt Nam. Nhà đầu tư trong nước chỉ được phép giao dịch qua sàn do Bộ Tài chính cấp phép, và sau sáu tháng kể từ khi có sàn đầu tiên, nếu sử dụng sàn không phép sẽ bị xử lý. Thuế tạm thời áp dụng theo mô hình chứng khoán cho đến khi có luật thuế riêng.

Đại diện Bộ Tài chính khẳng định, mục tiêu của nghị quyết không phải mở cửa ồ ạt, mà là xây dựng cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, để rút kinh nghiệm trước khi tiến tới luật hóa toàn diện. Chuyên gia tài chính Nguyễn Trí Hiếu bình luận: “Việt Nam không thể cấm tuyệt đối như Trung Quốc, cũng không thể mở hoàn toàn như một số nước khác. Cách duy nhất là quản lý có kiểm soát. Nghị quyết 05 là bước đi đúng đắn, vừa bảo vệ nhà đầu tư, vừa mở đường cho sáng tạo.”

Việc thí điểm này mở ra nhiều cơ hội. Thứ nhất, nó chấm dứt tình trạng vùng “xám” và tạo cơ sở pháp lý cho nhà đầu tư, doanh nghiệp. Thứ hai, Việt Nam có thể giữ lại các startup blockchain trong nước, thay vì để họ đăng ký ở Singapore hay Mỹ. Thứ ba, sandbox tạo điều kiện để thu hút vốn quốc tế, đồng thời quản lý tốt hơn dòng tiền crypto vốn đang trôi nổi. Thứ tư, Việt Nam có thể tận dụng lợi thế dân số trẻ, tỷ lệ người dùng cao để phát triển thành trung tâm tài sản số của khu vực.

Song đi kèm là không ít thách thức. Yêu cầu vốn điều lệ 10.000 tỷ đồng là rào cản lớn với startup nhỏ. Hạ tầng công nghệ, nhân sự quản lý, kỹ sư an ninh mạng cần được đầu tư mạnh mẽ. Nếu chỉ có rất ít sàn đủ điều kiện, nguy cơ thanh khoản thấp và chi phí giao dịch cao sẽ khiến nhà đầu tư vẫn tìm đến sàn quốc tế. Ngoài ra, rủi ro rửa tiền, lách luật, hay các mô hình trá hình vẫn có thể nảy sinh nếu việc giám sát không đủ chặt.

Nghị quyết 05, mở đầu cho thử nghiệm sàn giao dịch tài sản số tại Việt Nam.

Nghị quyết 05/2025 ra đời muộn hơn so với sandbox của Anh, Singapore hay UAE, nhưng lại đến vào đúng lúc Việt Nam đã có hàng chục triệu người tham gia crypto và chịu nhiều hệ lụy từ vùng pháp lý “xám”. Đây là bước ngoặt để Việt Nam chuyển từ bị động sang chủ động. Với hơn 20,9 triệu người đã từng sở hữu tài sản số, bảy triệu người dùng thường xuyên và dòng tiền 105 tỷ USD đã chảy qua, tiềm năng của Việt Nam là rất lớn.

Nếu thực thi hiệu quả, Nghị quyết 05 có thể giúp Việt Nam kiểm soát rủi ro, giữ lại chất xám, thu hút vốn quốc tế và tận dụng sức mạnh của kinh tế số. Quan trọng hơn, nó khẳng định lựa chọn con đường dung hòa – pháp lý hóa từng bước – thay vì cực đoan cấm đoán hay buông lỏng. Trong kỷ nguyên tài sản số, đây chính là “tấm vé” để Việt Nam gia nhập sân chơi toàn cầu, bảo vệ lợi ích quốc gia và khẳng định vị thế khu vực.

(Bài viết tích hợp số liệu, phân tích và nhận định từ nhiều nguồn tham khảo: Triple-A, CoinLaw, ScienceDirect, VnExpress International, Binance, Tiger Research, Crypto Council for Innovation, Vietcetera, FCA UK. Cuốn “Phát triển không gian Pháp lý thử nghiệm cho Công nghệ tài chính và các lĩnh vực công nghệ mới tại Việt Nam” đồng tác giả, Đặng Vân Phúc.)

Đặng Vân Phúc - Chuyên gia tư vấn Pháp lý Công nghệ