Nhiều hộ kinh doanh không nhận chuyển khoản để tránh nghĩa vụ xuất hóa đơn điện tử và nộp thuế

Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị yêu cầu xóa bỏ hình thức thuế khoán với hộ kinh doanh chậm nhất trong 2026, mở rộng cơ sở tính thuế qua việc sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền. Chủ trương này không chỉ thể hiện bước tiến trong hiện đại hóa quản lý thuế, mà còn đặt ra nhiều thách thức đối với các hộ kinh doanh nhỏ lẻ vốn quen hoạt động “dễ thở” hơn so với doanh nghiệp. Việc áp dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền được xem là bước đệm cho quá trình chuyển đổi, nhưng cũng khiến nhiều người dân loay hoay, thậm chí tìm cách né tránh, bất chấp rủi ro pháp lý.

Từng bước chuyển đổi

Việc chấm dứt thuế khoán được đánh giá là bước tiến quan trọng trong công cuộc hiện đại hóa hệ thống thuế, giúp phản ánh trung thực, khách quan hơn năng lực kinh doanh của từng hộ. Chủ trương này cũng khẳng định nguyên tắc “người nộp thuế tự khai, tự nộp, tự chịu trách nhiệm”.

Khi không còn thuế khoán, các hộ kinh doanh buộc phải tuân thủ chế độ kế toán, lập hóa đơn chứng từ như các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ. Nhờ nền tảng số và các ứng dụng điện tử đơn giản, cơ quan thuế có thể hỗ trợ tối đa, đồng thời siết chặt kiểm soát, ngăn chặn tình trạng gian lận, thất thu và tạo sân chơi công bằng giữa các hộ kinh doanh.

Hiện nay, Việt Nam có hơn 5,2 triệu hộ kinh doanh, tạo việc làm cho khoảng 8-9 triệu người - tương đương với khu vực doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ. Tuy nhiên, phần lớn trong số đó đã quen với cách nộp thuế khoán và chưa chú trọng đến việc ghi chép, minh bạch doanh thu.

Chính sách thuế mới là bước tiến quan trọng trong công cuộc hiện đại hoá hệ thống thuế. (Ảnh minh hoạ)

Mặc dù năm 2026 mới chính thức bỏ thuế khoán hoàn toàn, nhưng theo Nghị định 70, từ ngày 1/6 năm nay, các hộ kinh doanh có doanh thu trên 1 tỷ đồng/năm trong một số ngành nghề (như ăn uống, khách sạn, bán lẻ, vận tải hành khách, thẩm mỹ, vui chơi giải trí…) sẽ phải chuyển sang sử dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền. Đây được xem là bước chuẩn bị giúp nhóm hộ kinh doanh lớn làm quen với phương thức quản lý mới.

Đồng thời, Bộ Tài chính đang nghiên cứu sửa đổi Luật Thuế thu nhập cá nhân và thuế giá trị gia tăng nhằm điều chỉnh ngưỡng doanh thu không chịu thuế. Điều này nhằm đảm bảo các hộ kinh doanh nhỏ và siêu nhỏ, vốn có thu nhập dưới một mức nhất định sẽ tiếp tục được miễn thuế, giảm bớt áp lực tài chính cho nhóm đối tượng dễ bị tổn thương này.

Người dân vẫn loay hoay

Chính sách rõ ràng là vậy, nhưng thực tế triển khai lại không hề dễ dàng. Nhiều hộ kinh doanh, đặc biệt là tiểu thương nhỏ lẻ, vẫn còn lúng túng khi phải làm quen với việc đăng ký và sử dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền.

Chị Nguyễn Minh Ánh, chủ một cửa hàng tạp hóa tại Thanh Xuân (Hà Nội) chia sẻ: “Tôi hiểu rằng việc xuất hoá đơn điện tử và đóng thuế theo doanh thu thực tế của cửa hàng là một chính sách nhằm đảm bảo sự công bằng, minh bạch trong quản lý thuế. Những hàng trôi nổi trên thị trường, không có hoá đơn đỏ, không có chứng từ rõ ràng sẽ không còn cơ hội để trà trộn vào bán trong các cửa hàng và làm hại đến sức khoẻ của người tiêu dùng, khi bây giờ tất cả mọi nguồn mà cửa hàng nhập vào đều phải đi theo đường chính ngạch”, chị Ánh cho hay.

Tuy nhiên, điều khiến chị Ánh trăn trở là việc chuyển đổi có thể làm tăng gánh nặng thuế, buộc các hộ như chị phải điều chỉnh giá bán. “Đa phần hộ kinh doanh chúng tôi đều buôn bán nhỏ lẻ, lợi thế để chúng tôi cạnh tranh là giá cả một số mặt hàng có phần mềm hơn so với các hệ thống bán lẻ của các tập đoàn lớn như Winmart hay Circle K. Tuy vậy, với chính sách thuế mới chúng tôi cũng phải cân nhắc tăng giá thành các mặt hàng lên 1-2% để đảm bảo có lãi. Hàng không niêm yết giá thì chúng tôi có thể tăng, nhưng có những mặt hàng niêm yết giá thì chi phí tăng lên sẽ trừ trực tiếp vào lợi nhuận của chúng tôi. Điều này làm tôi vẫn băn khoăn và mong mỏi có phương án giải quyết”, chị Ánh bày tỏ.

Trên thực tế, nỗi lo của chị Ánh là điều phổ biến. Đó cũng là lý do dẫn đến hiện tượng nhiều cửa hàng nhỏ treo biển “không nhận chuyển khoản” hoặc yêu cầu phụ phí khi khách chuyển khoản.

Nhiều cửa hàng dán thông báo ngừng nhận chuyển khoản.

Theo chị Phạm Thị Hiên (Công ty Luật TNHH Trần Anh), hành vi này chủ yếu nhằm dấu doanh thu, tránh nghĩa vụ xuất hóa đơn điện tử và nộp thuế. “Theo Thông tư 40/2021/TT-BTC, cá nhân, hộ kinh doanh có doanh thu từ 100 triệu đồng mỗi năm trở lên, bắt buộc phải đóng 3 loại thuế, phí bao gồm: Lệ phí môn bài, thuế giá trị gia tăng (VAT) và thuế thu nhập cá nhân. Đây là nghĩa vụ của người, hộ kinh doanh không phải chỉ mới quy định gần đây. Các đơn vị từ chối nhận chuyển khoản, chỉ nhận tiền mặt mục đích chủ yếu là để dấu doanh thu, trốn tránh nghĩa vụ xuất hóa đơn điện tử và khai, nộp thuế. Nhưng thực tế lại gây ra hiệu ứng ngược đối với các cơ sở này bởi cơ quan thuế dễ chú ý đến hơn, có khả năng sẽ bị truy thu và truy tố với hành vi ‘trốn thuế’’’, chị Hiên cho hay.

Trên thực tế, tình trạng “trốn” nghĩa vụ thuế của cá nhân, hộ kinh doanh không phải mới xuất hiện mà đã tồn tại từ rất lâu. Pháp luật hầu hết các quốc gia đều quy định việc kiểm soát và chế tài đối với nghĩa vụ này của công dân, tuy nhiên không phải lúc nào cũng đạt được hiệu quả.

Năm 2025 có nhiều thay đổi mạnh mẽ trong quy trình quản lý thuế, nhất là đối với hộ kinh doanh đã góp phần “bịt” những khe hở mà các quy định pháp luật trước đó chưa làm được. Những hiệu ứng như đóng cửa hàng, không nhận chuyển khoản của nhiều hộ kinh doanh cũng là một trong những biểu hiện cụ thể của tác động quy định mới mang lại. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả, việc thay đổi pháp luật là chưa đủ mà phải có đồng thời sự rõ ràng trong phương cách quản lý thuế và ý thức của người dân đối với nghĩa vụ của mình.

Mới đây, Chi cục Thuế khu vực I cũng đã có thư ngỏ gửi hộ gia đình, cá nhân có hoạt động sản xuất kinh doanh trên địa bàn thành phố Hà Nội và tỉnh Hoà Bình về việc một số cơ sở kinh doanh chỉ nhận tiền mặt nhằm “né thuế”. Cơ quan thuế nhấn mạnh, theo quy định của pháp luật thuế, doanh thu tính thuế giá trị gia tăng đối với hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh là doanh thu bao gồm thuế (trường hợp thuộc diện chịu thuế) của toàn bộ tiền bán hàng, cung ứng dịch vụ mà hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh được hưởng không phân biệt đã thu được tiền hay chưa thu được tiền.

Căn cứ Điều 143 Luật Quản lý thuế 2019, hành vi giấu doanh thu có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu theo Điều 200 Bộ luật Hình sự 2015. Mức phạt có thể từ 1,5 đến 3 lần số tiền trốn thuế, thậm chí phạt tù từ 3 tháng đến 7 năm.

Thậm chí, cá nhân có hành vi “trốn thuế” theo Điều 200 Bộ luật Hình sự 2015, điểm a, điểm b khoản 47 Điều 1 Luật sửa đổi Bộ luật Hình sự 2017 khi có đủ các yếu tố cấu thành tội phạm có thể bị phạt tiền, cấm đảm nhiệm chức vụ, phạt tù từ 3 tháng đến 7 năm.