Ransomware 2.0: AI đang thay đổi cách thức tấn công như thế nào?

Ransomware đang bước vào một kỷ nguyên mới với sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo (AI). Nếu trước đây, các cuộc tấn công chủ yếu dựa vào việc mã hóa tệp tin và yêu cầu tiền chuộc, thì nay ransomware ứng dụng AI đã nâng hình thức tống tiền này lên một cấp độ nguy hiểm hơn.

Nhờ AI, tin tặc có thể triển khai chiến lược tấn công đa tầng, tự động hóa quy trình xâm nhập và thu thập thông tin tình báo một cách hiệu quả hơn, khiến ransomware trở thành mối đe dọa ngày càng tinh vi và khó đối phó hơn.

Sự phát triển của ransomware: Từ mã hóa đến tống tiền

Thay vì chỉ mã hóa tệp tin, tội phạm mạng ngày nay còn đánh cắp dữ liệu nhạy cảm trước khi mã hóa, nhằm gia tăng sức ép lên nạn nhân. Chiến thuật này, được gọi là "tống tiền kép", không chỉ khóa dữ liệu mà còn đe dọa công khai thông tin bị đánh cắp nếu nạn nhân từ chối trả tiền chuộc. Điều này khiến các tổ chức đối mặt với nguy cơ mất dữ liệu và đứng trước rủi ro pháp lý và tổn hại danh tiếng nghiêm trọng.

Một số nhóm tin tặc hiện nay thậm chí không còn mã hóa dữ liệu mà tập trung hoàn toàn vào việc đánh cắp và kiếm tiền từ dữ liệu đó. Đáng chú ý, chiến thuật "tống tiền ba lớp" đang nổi lên, không chỉ gây áp lực trực tiếp lên nạn nhân mà còn mở rộng sang đối tác, khách hàng và cả chuỗi cung ứng, nhằm tạo ra những tác động lan rộng hơn.

Bên cạnh đó, các phương thức tấn công cũng không ngừng thay đổi. Một số nhóm tin tặc hiện có khả năng làm tê liệt toàn bộ hoạt động của doanh nghiệp mà không cần yêu cầu tiền chuộc ngay lập tức. Thông qua các cuộc tấn công từ chối dịch vụ phân tán (DDoS) hoặc gây gián đoạn hệ thống trong thời gian dài, chúng tạo ra áp lực buộc nạn nhân phải chấp nhận yêu cầu của chúng.

Một số nhóm tin tặc hiện nay thậm chí không còn mã hóa dữ liệu mà tập trung hoàn toàn vào việc đánh cắp và kiếm tiền từ dữ liệu đó.

AI tăng cường khả năng trinh sát mạng của tin tặc

AI đang gia tăng đáng kể năng lực trinh sát mạng của các nhóm tội phạm mạng. Thông qua các thuật toán học máy, tin tặc có thể nhanh chóng phát hiện và đánh giá các điểm yếu trong hệ thống, từ đó tự động hóa các cuộc tấn công khai thác lỗ hổng một cách hiệu quả. Ransomware hiện nay không chỉ đơn thuần mã hóa dữ liệu, mà còn ứng dụng AI để vượt qua các biện pháp phòng thủ truyền thống và tự động lan rộng trong hệ thống.

Không dừng lại ở đó, các hình thức tấn công phi kỹ thuật cũng đang được "nâng cấp" nhờ AI. Tin tặc sử dụng công nghệ deepfake giọng nói để giả mạo lãnh đạo, hoặc triển khai các chiến dịch lừa đảo (phishing) được cá nhân hóa cao nhằm đánh lừa nhân viên cấp quyền truy cập vào hệ thống.

Ngoài ra, AI còn hỗ trợ kẻ tấn công trong việc đánh giá lỗ hổng bảo mật, giúp chúng hiểu rõ hơn về các điểm yếu của một hệ thống và thực hiện các cuộc xâm nhập tinh vi hơn, khó bị phát hiện cho đến khi payload (phần dữ liệu vận chuyển của một gói tin giữa hai bên đối tác) độc hại được kích hoạt và gây hậu quả nghiêm trọng.

Vai trò của tấn công phi kỹ thuật trong ransomware sử dụng AI

Tội phạm mạng đang ngày càng tinh vi trong việc khai thác các phương thức tấn công phi kỹ thuật nhờ vào AI. Bằng cách sử dụng công nghệ deepfake giọng nói và các chiến dịch lừa đảo qua email được cá nhân hóa cao, chúng có thể dễ dàng thao túng nhân viên để chiếm quyền truy cập vào hệ thống nội bộ.

Các công cụ AI tiên tiến hiện nay cho phép tin tặc tạo ra những email giả mạo vô cùng thuyết phục, giả danh các lãnh đạo điều hành hoặc người có thẩm quyền trong tổ chức. Song song đó, công nghệ tổng hợp giọng nói giúp chúng giả giọng một cách tự nhiên, khiến nạn nhân khó lòng phát hiện ra hành vi mạo danh.

Để tăng mức độ hiệu quả, AI còn được sử dụng để thu thập thông tin từ các nguồn mở như hồ sơ cá nhân trên mạng xã hội, dữ liệu bị rò rỉ... để tạo ra những thông điệp giả mạo rất chân thực. Điều này khiến nhân viên khó phân biệt được đâu là thông tin hợp pháp và đâu là lừa đảo, làm tăng hiệu quả của các cuộc tấn công phishing.

Ransomware-as-a-Service: Hạ thấp rào cản, mở rộng quy mô tấn công

Mô hình Ransomware-as-a-Service (Ransomware dưới dạng dịch vụ - RaaS) đã khiến các cuộc tấn công mạng trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết. Ngay cả những tin tặc thiếu kinh nghiệm cũng có thể mua các bộ công cụ ransomware sẵn có trên thị trường chợ đen, cho phép họ thực hiện các cuộc tấn công mà không cần nhiều kiến thức kỹ thuật.

Sự phổ biến của mô hình này đã đưa các cuộc tấn công ransomware lên một tầm cao mới, mở rộng quy mô hoạt động ra phạm vi toàn cầu. Chỉ riêng trong năm 2024, các băng nhóm ransomware đã chiếm đoạt hơn 800 triệu USD từ các nạn nhân thông qua hình thức tống tiền.

Sự gia tăng của mô hình RaaS đang tạo ra một hệ sinh thái tội phạm mạng phi tập trung, ngay cả những kẻ không có nhiều chuyên môn cũng có thể thực hiện các cuộc tấn công hiệu quả.

Sự gia tăng của mô hình RaaS đang tạo ra một hệ sinh thái tội phạm mạng phi tập trung, ngay cả những kẻ không có nhiều chuyên môn cũng có thể thực hiện các cuộc tấn công hiệu quả. Việc có ngày càng nhiều cá nhân, băng nhóm tham gia vào hoạt động tống tiền trên không gian mạng đã khiến số lượng các vụ tấn công ransomware gia tăng đột biến chỉ trong thời gian ngắn.

Mối đe dọa tài chính: Ransomware như một công cụ thao túng thị trường

Ngoài việc thực hiện các cuộc tấn công tống tiền truyền thống, tội phạm mạng ngày càng tìm cách khai thác các mối đe dọa tài chính. Một số nhóm ransomware đã chuyển hướng nhắm vào các công ty đại chúng, đe dọa tiết lộ thông tin liên quan đến các vụ vi phạm an ninh mạng, nhằm làm giảm giá trị cổ phiếu của doanh nghiệp (DN).

Chiến thuật này không chỉ gây thiệt hại về danh tiếng mà còn tạo cơ hội cho các hoạt động bán khống cổ phiếu, gây áp lực tài chính lớn hơn cho DN bị tấn công.

Bằng cách tính toán thời điểm tấn công và công khai thông tin nhạy cảm để kích thích phản ứng tiêu cực từ thị trường, tội phạm mạng đã biến ransomware thành một công cụ thao túng kinh tế.

Một số nhóm tin tặc còn hợp tác với các nhà đầu tư bất chính, chia sẻ lợi nhuận từ biến động giá cổ phiếu, khiến ransomware không chỉ là mối đe dọa an ninh mạng mà còn là yếu tố đe dọa sự ổn định tài chính toàn cầu. Điều này mở rộng nguy cơ từ ransomware ra ngoài phạm vi mạng, gây ra những hệ lụy nghiêm trọng đối với cả nền kinh tế.

Mối đe dọa ngày càng gia tăng với các dịch vụ đám mây và chuỗi cung ứng

Dịch vụ đám mây và chuỗi cung ứng phần mềm đang trở thành mục tiêu tấn công hàng đầu của tội phạm mạng. Khi ngày càng nhiều DN chuyển sang các giải pháp đám mây để lưu trữ và vận hành dữ liệu, tin tặc cũng không ngừng gia tăng các nỗ lực nhằm xâm nhập vào các hệ thống này. Nếu chúng thành công trong việc tấn công nhà cung cấp dịch vụ đám mây, hậu quả có thể lan rộng, ảnh hưởng đến hàng loạt nạn nhân cùng lúc và làm tăng đáng kể tác động của cuộc tấn công.

Tấn công chuỗi cung ứng cũng là một mục tiêu điển hình của ransomware. Tin tặc xâm nhập vào các nhà cung cấp phần mềm uy tín và lợi dụng quyền truy cập này để tấn công các công ty khác trong chuỗi cung ứng. Các phần mềm độc hại được hỗ trợ bởi AI, có khả năng ẩn náu trong hệ thống trong một thời gian dài, và chỉ kích hoạt khi phát hiện mục tiêu có giá trị cao trong chuỗi cung ứng, từ đó gia tăng khả năng tấn công và thiệt hại.

Tăng cường các biện pháp phòng thủ chủ động

Để đối phó hiệu quả với ransomware dựa trên AI, các tổ chức cần có cách tiếp cận chủ động hơn. Việc triển khai các khung bảo mật nâng cao là yếu tố then chốt, giúp đối phó với những mối đe dọa ngày càng tinh vi. Các hệ thống phát hiện dựa trên AI có thể giúp nhận diện và ngăn chặn các mối đe dọa từ sớm, giảm thiểu thiệt hại trước khi chúng kịp lan rộng.

Bên cạnh đó, nhân viên cần được đào tạo thường xuyên về an ninh mạng, bao gồm cách nhận diện các kỹ thuật lừa đảo tinh vi và các chiến thuật tấn công phi kỹ thuật, từ đó giảm thiểu nguy cơ bị lừa đảo. Ngoài ra, các DN cũng cần thường xuyên sao lưu dữ liệu để đảm bảo hoạt động có thể được khôi phục nhanh chóng nếu bị tấn công.

Công nghệ bảo mật hiện đại được hỗ trợ bởi AI, có khả năng phát hiện các hành vi bất thường và dự đoán các mô hình tấn công trước khi chúng xảy ra. Do đó, các DN nên áp dụng mô hình bảo mật "zero-trust" (không tin cậy), trong đó mọi truy cập đều phải được xác thực và kiểm tra, bất kể là từ bên ngoài hay bên trong hệ thống. Mô hình này đảm bảo rằng ngay cả khi một lớp bảo mật bị xâm phạm, tin tặc vẫn không thể truy cập vào các hệ thống và dữ liệu quan trọng, hạn chế tối đa thiệt hại có thể xảy ra.

Phản ứng của các cơ quan quản lý: Các chính phủ thắt chặt quy định đối với ransomware

Các chính phủ trên thế giới đang siết chặt các quy định liên quan đến ransomware, nhằm tăng cường kiểm soát và giảm thiểu tác động của loại tội phạm này. Các yêu cầu báo cáo nghiêm ngặt hơn và các biện pháp pháp lý chống lại việc trả tiền chuộc có thể thay đổi cách các tổ chức phản ứng khi đối mặt với các cuộc tấn công. Tuy nhiên, tội phạm mạng cũng đang không ngừng phát triển và tìm cách vượt qua các biện pháp phòng thủ này, khiến việc quản lý trở nên ngày càng khó khăn.

Nhiều quốc gia đã ban hành các quy định yêu cầu DN phải công khai các sự cố ransomware, nhằm ngăn chặn việc che giấu các vụ tấn công, điều này có thể tạo điều kiện cho các cuộc tấn công lặp lại. Một số khu vực thậm chí đang cân nhắc việc cấm hoàn toàn việc trả tiền chuộc, nhằm giảm thiểu động cơ tài chính của tin tặc. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra một vấn đề đạo đức lớn: Liệu nạn nhân có nên bị buộc phải lựa chọn giữa việc tuân thủ luật pháp và đảm bảo sự tồn vong của DN mình?

Tương lai của ransomware trong kỷ nguyên AI

Khi AI tiếp tục định hình các chiến thuật tấn công ransomware, các DN cần phải chủ động áp dụng các biện pháp an ninh mạng mạnh mẽ hơn. Bối cảnh mối đe dọa ngày càng trở nên tinh vi và phức tạp hơn đòi hỏi các tổ chức phải liên tục thích ứng để tránh trở thành nạn nhân của làn sóng tấn công tiếp theo.

AI đóng vai trò quan trọng không chỉ trong các cuộc tấn công mà còn trong công tác phòng thủ. Trong khi tội phạm mạng không ngừng cải tiến chiến thuật của mình, các chuyên gia an ninh mạng cũng cần tận dụng AI để phát hiện, ngăn chặn và vô hiệu hóa các mối đe dọa ngay từ đầu, trước khi chúng có thể gây ra thiệt hại lớn.

Cuộc chiến giữa kẻ tấn công và người phòng thủ vẫn đang tiếp diễn, và việc luôn cập nhật thông tin, nắm bắt xu hướng và chuẩn bị kỹ lưỡng vẫn là biện pháp phòng thủ hiệu quả nhất trước làn sóng ransomware dựa trên AI ngày càng gia tăng./.