Thanh toán số bùng nổ, giao dịch tiền mặt giảm sâu

Theo Ngân hàng Nhà nước (NHNN), quá trình thúc đẩy chuyển đổi số trong lĩnh vực ngân hàng hiện vẫn còn gặp không ít trở ngại, chủ yếu do hệ thống pháp lý hiện hành chưa bắt kịp với tốc độ phát triển nhanh chóng của công nghệ số và sự xuất hiện của các mô hình kinh doanh mới trong ngành.

Thanh toán số tăng đột biến

Theo báo cáo từ Ngân hàng Nhà nước, đến nay, hầu hết các dịch vụ ngân hàng cơ bản đã được triển khai trên nền tảng số, với nhiều ngân hàng ghi nhận tỷ lệ giao dịch qua kênh số vượt 95%.

Trong năm 2024, thanh toán không dùng tiền mặt tiếp tục đà tăng trưởng mạnh, tăng 56,68% về số lượng và 32,79% về giá trị. Đáng chú ý, giao dịch qua Internet tăng 49,73% về số lượng và 33,12% về giá trị; qua thiết bị di động tăng 54,08% về số lượng và 34,03% về giá trị; riêng giao dịch qua mã QR tăng đột biến với mức tăng 104,65% về số lượng và 97,14% về giá trị.

Đến cuối năm 2024, số lượng tài khoản Mobile-Money đăng ký và sử dụng đạt 10,2 triệu, trong đó có hơn 7,3 triệu tài khoản được mở tại khu vực nông thôn, miền núi – chiếm khoảng 72% tổng số tài khoản, cho thấy sự lan tỏa mạnh mẽ của dịch vụ tài chính số đến vùng sâu, vùng xa.

Ngược lại, giao dịch qua ATM tiếp tục xu hướng giảm, với mức giảm 12,83% về số lượng và 4,49% về giá trị, phản ánh rõ xu hướng hạn chế sử dụng tiền mặt trong đời sống hàng ngày của người dân.

Bước sang những tháng đầu năm 2025, đà tăng trưởng của thanh toán không dùng tiền mặt vẫn tiếp tục được duy trì. Trong 2 tháng đầu năm, số lượng giao dịch không dùng tiền mặt tăng 41,28%, giá trị tăng 21,91%; giao dịch qua Internet tăng 35,81% về số lượng và 29,69% về giá trị; qua điện thoại di động tăng 35,13% về số lượng và 18,63% về giá trị; đặc biệt, giao dịch qua QR Code tiếp tục bứt phá, tăng 75,54% về số lượng và tới 196,62% về giá trị so với cùng kỳ năm trước.

Hầu hết các dịch vụ ngân hàng cơ bản đã được triển khai trên nền tảng số, với nhiều ngân hàng ghi nhận tỷ lệ giao dịch qua kênh số vượt 95%.

An ninh, bảo mật là thách thức lớn; pháp lý chưa theo kịp công nghệ

Song hành với quá trình phát triển mạnh mẽ của ngân hàng số, ngành Ngân hàng đang đối mặt với không ít khó khăn, thách thức – đặc biệt là trong vấn đề đảm bảo an ninh, bảo mật.

Sự bùng nổ của các nền tảng mạng xã hội cùng với việc lan truyền nhanh chóng các thông tin chưa được kiểm chứng về an toàn, bảo mật trong thanh toán số, cũng như những vụ việc tiêu cực liên quan đến lĩnh vực ngân hàng, đang tiềm ẩn nguy cơ làm suy giảm lòng tin của công chúng, từ đó gây khó khăn cho công tác truyền thông ngành.

Bên cạnh đó, theo Ngân hàng Nhà nước (NHNN), tiến trình chuyển đổi số trong hoạt động ngân hàng vẫn đang vấp phải nhiều rào cản. Một trong những nguyên nhân chủ yếu là hệ thống pháp lý hiện hành chưa theo kịp sự phát triển nhanh chóng của công nghệ số và các mô hình kinh doanh mới.

Hơn nữa, sự thiếu đồng bộ về hạ tầng giữa ngành ngân hàng và các ngành, lĩnh vực khác khiến việc kết nối, tích hợp dữ liệu trong quá trình chuyển đổi số gặp nhiều trở ngại.

Ngoài ra, nguồn lực đầu tư cho chuyển đổi số còn hạn chế cả về tài chính và nhân sự – trong khi việc lựa chọn công nghệ phù hợp là thách thức lớn do công nghệ liên tục đổi mới; nguồn nhân lực chất lượng cao trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, blockchain… vẫn còn thiếu hụt.

Việc thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt cũng đang phải đối mặt với những rào cản nhất định. Tâm lý e ngại về mức độ an toàn, bảo mật khi sử dụng các phương thức thanh toán điện tử, trực tuyến vẫn còn khá phổ biến.

Trong khi đó, mạng lưới chi nhánh, hạ tầng thanh toán của các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán và trung gian thanh toán vẫn tập trung chủ yếu ở đô thị, chưa phủ rộng đến khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa.

Mặt khác, quy định pháp lý liên quan đến hoạt động đại lý thanh toán đang trong quá trình hoàn thiện, cần thêm thời gian để triển khai hiệu quả, đảm bảo phù hợp với thực tiễn và an toàn trong vận hành.

Đáng chú ý, công tác phòng ngừa và đấu tranh với tội phạm công nghệ cao trong lĩnh vực thanh toán điện tử cũng đang gặp nhiều khó khăn. Tội phạm ngày càng tinh vi, thay đổi thủ đoạn nhanh chóng, lợi dụng hệ thống thanh toán để thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật như đánh bạc, lừa đảo, gian lận thương mại, trốn thuế, buôn bán ma túy, mại dâm...

Trong khi đó, hoạt động thanh toán chỉ là khâu cuối của quá trình giao dịch, nên việc xác định tính hợp pháp của hàng hóa, dịch vụ lại thuộc chức năng, thẩm quyền của các bộ, ngành quản lý chuyên ngành. Do đó, ngành Ngân hàng khó có thể tự mình kiểm soát, phòng ngừa hiệu quả nếu thiếu sự phối hợp chặt chẽ, thường xuyên và kịp thời từ các cơ quan liên quan.

Trước thực tế đó, NHNN khẳng định trong thời gian tới sẽ tăng cường công tác giám sát hệ thống thanh toán trọng yếu, chủ động cảnh báo sớm các rủi ro, đề xuất giải pháp nâng cao an toàn, bảo mật trong thanh toán điện tử; đảm bảo an ninh hệ thống công nghệ thông tin và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của khách hàng.

Đồng thời, ngành cũng sẽ đẩy mạnh công tác truyền thông, phổ biến rộng rãi về các cơ chế, chính sách liên quan đến thanh toán và chuyển đổi số; nâng cao kiến thức quản lý tài chính cá nhân, kỹ năng sử dụng dịch vụ ngân hàng an toàn, hiệu quả cho người dân.