Thấy gì từ vụ thiết bị gây nhiễu smart key làm 'tê liệt' xe máy tại Kim Mã

Máy quét mã QR Vietlott gây nhiễu sóng 433MHz khiến smart key xe máy tại Kim Mã tê liệt. Cục Tần số đã vô hiệu hóa thiết bị.

Một chiếc máy quét mã QR để so sánh kết quả Vietlott bị lỗi đã khiến hàng trăm chiếc smart key xe máy tại khu vực Kim Mã, Hà Nội hoàn toàn "tê liệt" trong gần một tháng. Sự việc này không chỉ bộc lộ lỗ hổng kỹ thuật nghiêm trọng trong thiết kế smart key phổ thông mà còn cảnh báo về tác động ngày càng gia tăng của thiết bị vô tuyến không đạt chuẩn trên thị trường Việt Nam.

Cục Tần số vô tuyến điện đã phải can thiệp khẩn cấp vào ngày 24/8/2024 để vô hiệu hóa thiết bị gây nhiễu sau khi nhận được 22 cuộc gọi báo cáo từ người dân về tình trạng smart key không hoạt động. Điều đáng lo ngại là hiện tượng tương tự đang có xu hướng gia tăng trên toàn quốc với 65 vụ can nhiễu được xử lý chỉ riêng năm 2023.

Thiết bị gây nhiễu smart key

Cơ chế kỹ thuật khiến smart key dễ bị "tấn công"

Smart key hoạt động trên tần số 433 MHz thuộc dải ISM (Industrial, Scientific, Medical) mà nhiều thiết bị cùng sử dụng. Thiết kế đơn giản để tiết kiệm chi phí đã khiến hầu hết smart key tại Việt Nam sử dụng bộ thu siêu tái tạo (super-regenerative receiver) với băng thông rộng và thiếu bộ lọc RF chất lượng cao.

"Như một chiếc radio AM cũ kỹ không có volume control, khi có tín hiệu mạnh phát gần đó, nó sẽ át hết các tín hiệu yếu khác," một chuyên gia kỹ thuật giải thích về nguyên lý hoạt động của smart key phổ thông.

Trong trường hợp tại Kim Mã, thiết bị quét QR Vietlott bị lỗi đã phát tín hiệu liên tục với công suất vượt ngưỡng 25 mW cho phép trên toàn dải 433.05-434.79 MHz, tạo ra hiệu ứng "che lấp" hoàn toàn tín hiệu từ remote smart key trong bán kính 100-200 mét. Đây chính là hiện tượng blocking/jamming - khi tín hiệu nhiễu mạnh làm bão hòa bộ thu và vô hiệu hóa khả năng nhận tín hiệu hữu ích.

Thực trạng đáng báo động về thiết bị không đạt chuẩn

Số liệu từ Cục Tần số vô tuyến điện cho thấy tình hình nhiễu sóng đang có xu hướng gia tăng nghiêm trọng. Năm 2023, cơ quan này đã xử lý 65 vụ can nhiễu mạng thông tin di động, trong đó 27 vụ bị xử phạt hành chính. Đặc biệt, 204 địa chỉ website rao bán thiết bị kích sóng không hợp quy đã được phát hiện trên các sàn thương mại điện tử lớn.

Mức phạt không hề nhẹ, lên đến 30 triệu đồng cho việc tự ý lắp đặt thiết bị kích sóng và 20-30 triệu đồng cho thiết bị không có giấy phép. Tuy nhiên, việc thực thi vẫn gặp nhiều khó khăn khi thiết bị vi phạm có thể được mua bán dễ dàng trên internet.

"Các thiết bị điện tử gây can nhiễu phần lớn là hàng nhập lậu, thiết bị trôi nổi bán online khó kiểm soát chất lượng," TS. Tạ Sơn Xuất từ Đại học Bách khoa Hà Nội nhận định.

Bài học từ kinh nghiệm quốc tế và giải pháp công nghệ

Trên thế giới, các nước phát triển đã áp dụng nhiều giải pháp tiên tiến để giải quyết vấn đề nhiễu sóng. Công nghệ Ultra-Wideband (UWB) đang trở thành xu hướng chủ đạo cho smart key thế hệ mới với khả năng chống nhiễu gấp 10 lần so với thiết bị truyền thống nhờ băng thông rộng hơn 500 MHz và mật độ phổ công suất thấp.

FCC (Mỹ) và ITU đã phát hiện 10.843 sự kiện nhiễu tần số radio trên toàn cầu trong 12 tháng qua, chủ yếu tập trung tại Trung Đông, châu Âu và Bắc Mỹ. Điều này cho thấy nhiễu sóng là vấn đề toàn cầu cần giải pháp hệ thống.

Các công nghệ chống nhiễu tiên tiến như Frequency Hopping Spread Spectrum (FHSS) và rolling code encryption đã được ứng dụng rộng rãi tại các nước phát triển. Những công nghệ này giúp smart key "nhảy tần" liên tục và thay đổi mã hóa để tránh bị chặn.

Tác động kinh tế và kế hoạch tương lai

Thị trường IoT và thiết bị thông minh tại Việt Nam đang phát triển với tốc độ tăng trưởng 13-17% hàng năm, dự kiến đạt 7-11 tỷ USD vào 2025. Chính phủ đặt mục tiêu mỗi công dân có 4 kết nối IoT vào 2030, đồng nghĩa với việc mật độ thiết bị vô tuyến sẽ tăng gấp 4 lần hiện tại.

Kế hoạch nâng cấp hạ tầng tần số đầy tham vọng bao gồm triển khai 20.000 trạm phát sóng 5G trong năm 2025 và đạt 99% phủ sóng dân số vào 2030. Viettel đã đầu tư 75,2 triệu USD mua phổ tần 700 MHz để phục vụ ứng dụng 5G và IoT.

Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng này cũng đặt ra thách thức lớn về quản lý tần số và xử lý nhiễu sóng khi số lượng thiết bị tăng theo cấp số nhân.

Khung pháp lý và thực thi cần tăng cường

Thông tư 08/2021/TT-BTTTT đã quy định rõ ràng điều kiện sử dụng tần số 433 MHz với công suất tối đa 25 mW ERP cho thiết bị miễn giấy phép. Tuy nhiên, việc kiểm soát chất lượng thiết bị nhập khẩu và lưu thông trên thị trường vẫn còn nhiều lỗ hổng.

Cục Tần số vô tuyến điện đã thành lập đường dây nóng 0862.92.92.92 để tiếp nhận báo cáo từ người dân về tình trạng nhiễu sóng. Hệ thống 8 Trung tâm Tần số khu vực cũng được tăng cường để xử lý kịp thời các sự cố tại địa phương.

"Người dân phải dừng sử dụng ngay thiết bị khi gây nhiễu có hại cho thiết bị được cấp giấy phép," quy định tại Thông tư 08/2021 nhấn mạnh trách nhiệm của người sử dụng.

Kinh nghiệm từ các nước cho thấy cần thiết lập cơ chế innovation sandbox để thử nghiệm công nghệ mới. Đầu tư vào nghiên cứu phát triển công nghệ anti-jamming và đào tạo nguồn nhân lực chuyên sâu cũng là ưu tiên hàng đầu.

Sự cố tại Kim Mã không chỉ là một vấn đề kỹ thuật đơn lẻ mà phản ánh thách thức lớn hơn trong việc quản lý hệ sinh thái thiết bị vô tuyến ngày càng phức tạp. Với định hướng trở thành trung tâm công nghệ IoT khu vực, Việt Nam cần xây dựng hệ thống quản lý tần số thông minh, tăng cường kiểm soát chất lượng thiết bị và đầu tư mạnh vào công nghệ chống nhiễu. Chỉ khi đó, người dân mới có thể yên tâm sử dụng các thiết bị thông minh mà không lo bị "tê liệt" bởi những thiết bị gây nhiễu không đạt chuẩn.