Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong công tác tư tưởng - lý luận, cơ hội và thách thức

Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong công tác tư tưởng, lý luận không chỉ là xu thế mà còn là đòi hỏi tất yếu. Đây là cơ hội để chuyển đổi từ cách làm truyền thống sang phương thức hiện đại, chủ động và tương tác cao hơn.

Trong bối cảnh chuyển đổi số (CĐS) đang làm thay đổi căn bản mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, công tác tư tưởng, lý luận vốn là một trụ cột trong xây dựng Đảng và hệ thống chính trị cũng đang đứng trước yêu cầu phải đổi mới mạnh mẽ cả về nội dung, phương thức và công cụ. Sự bùng nổ của AI, đặc biệt là các nền tảng tạo sinh, các hệ thống phân tích dữ liệu dư luận, chatbot truyền thông… đang mở ra những cơ hội to lớn để tăng hiệu quả truyền đạt tư tưởng, nhận diện và phản bác thông tin sai lệch, cá nhân hóa nội dung tuyên truyền.

Tuy nhiên, đi cùng đó là những thách thức đáng kể: từ khoảng trống về pháp lý, đạo đức đến nguy cơ AI bị lợi dụng để thao túng nhận thức, lan truyền thông tin lệch lạc. Trong lĩnh vực nhạy cảm như tư tưởng, lý luận, AI cần được nhìn nhận không chỉ là công nghệ mà là một công cụ chiến lược.

Ứng dụng AI trong công tác tư tưởng, lý luận là yêu cầu kỹ thuật và vấn đề chiến lược

Chia sẻ vấn đề này, PGS. TS Nguyễn Thị Trường Giang, Phó Giám đốc Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho biết: Trong suốt quá trình cách mạng, công tác tư tưởng, lý luận luôn giữ vai trò định hướng, tạo sự thống nhất nhận thức và niềm tin vào con đường cách mạng của Đảng và dân tộc. Tuy nhiên, trong bối cảnh CĐS, đặc biệt là sự phát triển nhanh chóng của AI, công tác này đang đối diện với nhiều thách thức mới. Không gian mạng trở thành mặt trận tư tưởng quan trọng, nơi thông tin lan truyền nhanh, đa chiều và khó kiểm soát...

Vì vậy, việc ứng dụng AI trong công tác tư tưởng, lý luận không chỉ là xu thế mà còn là đòi hỏi tất yếu. Đây là cơ hội để chuyển đổi từ cách làm truyền thống sang phương thức hiện đại, chủ động và tương tác cao hơn.

PGS. TS Nguyễn Thị Trường Giang: Việc ứng dụng AI trong công tác tư tưởng, lý luận không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, mà là vấn đề chiến lược để giữ vững nền tảng tư tưởng và bản sắc chính trị trong kỷ nguyên số.

Để tận dụng hiệu quả các cơ hội này, cần có sự đầu tư đồng bộ về hạ tầng, nhân lực, thể chế và chiến lược hành động dài hạn. Đồng thời, phải luôn giữ vững nguyên tắc chính trị, đảm bảo AI phục vụ mục tiêu xây dựng và bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, không bị lạm dụng hoặc chi phối bởi các yếu tố ngoài kiểm soát.

Việc ứng dụng AI trong công tác tư tưởng, lý luận không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, mà là vấn đề chiến lược để giữ vững nền tảng tư tưởng và bản sắc chính trị trong kỷ nguyên số, PGS. TS Nguyễn Thị Trường Giang cho hay.

Cơ hội ứng dụng AI trong công tác tư tưởng, lý luận

Theo PGS. TS. Nguyễn Thị Trường Giang, trong bối cảnh số hóa và truyền thông đa nền tảng ngày càng chi phối nhận thức xã hội, việc ứng dụng công nghệ, đặc biệt là AI, vào quá trình nghiên cứu, truyền đạt và bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng có thể tạo ra những chuyển biến mạnh mẽ cả về phương thức, nội dung lẫn hiệu quả.

Trước hết, AI tạo điều kiện để mở rộng năng lực khai thác và phân tích dữ liệu tư tưởng - xã hội một cách sâu rộng và cập nhật hơn. Nếu như trước đây việc nắm bắt tâm trạng xã hội, dư luận quần chúng chủ yếu dựa vào báo cáo định kỳ, điều tra xã hội học hoặc phản ánh qua hệ thống tổ chức cơ sở đảng, thì hiện nay AI có thể hỗ trợ xử lý khối lượng lớn dữ liệu từ mạng xã hội, các nền tảng kỹ thuật số và phương tiện truyền thông.

Thông qua việc áp dụng các công nghệ học sâu và xử lý ngôn ngữ tự nhiên, AI có thể phân tích, phát hiện sớm các xu hướng thay đổi trong nhận thức, biểu hiện của khủng hoảng niềm tin hay sự lệch chuẩn trong tư duy xã hội. Điều này giúp đội ngũ làm công tác tư tưởng nắm bắt chính xác tình hình, kịp thời tham mưu định hướng phù hợp với diễn biến thực tế của đời sống tinh thần nhân dân.

AI còn cá nhân hóa nội dung lý luận chính trị đến từng nhóm đối tượng. Thay vì truyền thông tư tưởng theo mô hình đại chúng truyền thống, AI cho phép thiết kế các nội dung phù hợp với độ tuổi, trình độ nhận thức, hành vi thông tin và sở thích của từng nhóm độc giả. Từ đó, hiệu quả truyền đạt tư tưởng được nâng cao đáng kể, giúp lan tỏa thông tin chính thống một cách sâu rộng và thuyết phục.

AI phát hiện và phản bác thông tin sai lệch, xuyên tạc trên không gian mạng. Trong khi các thế lực thù địch sử dụng công cụ AI để tạo ra thông tin giả, deepfake, các nội dung xuyên tạc, thì AI cũng có thể được sử dụng để phát hiện sớm các hành vi bất thường trên các nền tảng kỹ thuật số. AI có thể truy vết, khoanh vùng và xác định mức độ lan truyền của các luận điệu sai trái, từ đó hỗ trợ đội ngũ tuyên giáo và truyền thông đưa ra phản ứng kịp thời.

AI còn mở ra cơ hội tăng cường tương tác hai chiều giữa hệ thống chính trị với quần chúng nhân dân. Thông qua các nền tảng số được tích hợp chatbot, trợ lý ảo hoặc hệ thống hỏi - đáp chính sách thông minh, người dân có thể chủ động tìm hiểu về chủ trương, chính sách, quan điểm của Đảng, đồng thời phản ánh suy nghĩ, nguyện vọng, băn khoăn của mình. Các cơ quan làm công tác tư tưởng, lý luận cũng có thể theo dõi phản hồi xã hội để điều chỉnh cách truyền thông, cải tiến thông điệp hoặc xử lý các điểm nghẽn trong quá trình tiếp nhận thông tin.

AI đổi mới công tác đào tạo và nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ làm công tác tư tưởng, lý luận. Thay vì chỉ học qua giáo trình truyền thống, cán bộ có thể học thông qua mô phỏng, tương tác với các tình huống thực tế, xử lý các khủng hoảng truyền thông giả định hoặc luyện tập kỹ năng phản biện. Các nền tảng học tập cá nhân hóa do AI hỗ trợ cũng cho phép cán bộ học theo năng lực cá nhân, rút ngắn thời gian và tăng cường hiệu quả tiếp thu.

Những thách thức trong ứng dụng AI vào công tác tư tưởng, lý luận

Tuy nhiên, PGS. TS. Nguyễn Thị Trường Giang cũng chỉ rõ, cùng với các cơ hội to lớn mà AI mang lại, quá trình ứng dụng công nghệ này vào công tác tư tưởng, lý luận cũng đặt ra những thách thức. Những thách thức này không chỉ đến từ yếu tố công nghệ, mà còn nằm ở nhận thức, thể chế, đạo đức, tổ chức bộ máy, cũng như sự phức tạp của không gian mạng toàn cầu.

Một là, thách thức về nhận thức, tư duy và năng lực tiếp cận công nghệ. Sự thiếu đồng đều về nhận thức đối với vai trò, ý nghĩa và tính cấp thiết của AI trong lĩnh vực tư tưởng - lý luận đang là một thách thức lớn. Trong khi một số cơ quan, địa phương đã có bước tiếp cận ban đầu với công nghệ mới, thì không ít nơi vẫn còn dè dặt, thậm chí có tâm lý e ngại hoặc thụ động...

Năng lực số của đội ngũ làm công tác tư tưởng - lý luận cũng là một rào cản đáng kể. Phần lớn cán bộ còn chưa được trang bị kỹ năng sử dụng các công cụ AI như phân tích dữ liệu xã hội, xử lý ngôn ngữ tự nhiên hay kiểm chứng thông tin trên nền tảng số. Trong khi đó, đội ngũ trí thức trẻ có trình độ, đặc biệt là về công nghệ, đang ngày càng phát triển; tuy nhiên, việc thu hút họ vào làm việc tại các cơ quan lý luận, tuyên giáo vẫn chưa được quan tâm đúng mức.

Hai là, thách thức về thể chế, hành lang pháp lý và đạo đức công vụ. Cho đến nay, Việt Nam vẫn chưa ban hành khung pháp lý hoàn chỉnh điều chỉnh hoạt động AI, đặc biệt là trong lĩnh vực truyền thông chính trị. Việc sử dụng AI để tạo nội dung, tổng hợp dữ liệu tư tưởng xã hội hay phản biện thông tin sai lệch đều tiềm ẩn nguy cơ vi phạm quyền riêng tư, bản quyền nội dung hoặc gây hiểu nhầm nếu không có cơ chế kiểm soát chặt chẽ.

Ba là, thách thức về công nghệ, hạ tầng và dữ liệu. Việc phát triển các ứng dụng AI phục vụ công tác lý luận đòi hỏi hạ tầng dữ liệu lớn, khả năng lưu trữ và tính toán mạnh mẽ. Tuy nhiên, hiện nay nhiều cơ quan báo chí, xuất bản, tuyên giáo chưa có điều kiện đầu tư hạ tầng số hiện đại, dẫn đến khó khăn trong tiếp cận và ứng dụng các công cụ AI. Một số công cụ hiện hành vẫn phụ thuộc vào nền tảng công nghệ nước ngoài, không thể tự chủ trong vấn đề dữ liệu, dễ bị ảnh hưởng bởi chính sách kiểm duyệt hoặc tấn công mạng từ bên ngoài.

Dữ liệu là nhiên liệu để AI vận hành, nhưng việc thu thập, phân loại, chuẩn hóa và quản lý dữ liệu phục vụ lý luận chính trị lại chưa có quy trình bài bản. Tình trạng dữ liệu phân mảnh, thiếu đồng bộ, không cập nhật hoặc thiếu tính hệ thống đang là rào cản lớn khiến AI không thể phát huy tối đa hiệu quả trong phân tích tư tưởng, xu hướng xã hội hay dự báo dư luận.

Bốn là, nguy cơ bị lợi dụng, thao túng trong không gian mạng. Trong bối cảnh chiến tranh thông tin ngày càng tinh vi, các thế lực thù địch cũng sử dụng AI như một công cụ tạo tin giả, bóp méo lịch sử, xuyên tạc đường lối chính sách của Đảng. Với sự trợ giúp của công nghệ, những nội dung sai lệch có thể được tạo ra nhanh chóng, giống thật và lan truyền rộng rãi trên mạng xã hội.

Năm là, thách thức trong bảo đảm tính chính trị - tư tưởng. Công tác tư tưởng, lý luận không chỉ là việc truyền thông đơn thuần, mà còn là nhiệm vụ then chốt để xây dựng và bảo vệ nền tảng tư tưởng, cương lĩnh và đường lối của Đảng. Do đó, việc ứng dụng AI phải đảm bảo giữ vững bản chất chính trị - tư tưởng, không để nội dung bị thương mại hóa, kỹ thuật hóa hoặc trở nên hời hợt, phiến diện.

Quan trọng hơn, AI không thể thay thế vai trò của con người trong tư duy, phản biện và sáng tạo lý luận. Nếu quá phụ thuộc vào thuật toán mà xem nhẹ vai trò của cán bộ lý luận - chính trị, sẽ dễ dẫn đến tình trạng sao chép tư tưởng, thiếu chiều sâu lý luận, hoặc né tránh các vấn đề phức tạp, nhạy cảm, PGS. TS Nguyễn Thị Trường Giang nhấn mạnh./.