Báo động từ ngành Y tế: 50% thuốc bán qua mạng có thể là giả

Trong phiên giải trình về việc phòng, chống thuốc giả, thực phẩm giả trước Quốc hội, Bộ trưởng Y tế Đào Hồng Lan đã đưa ra một nhận định gây chấn động: tỷ lệ thuốc giả, kém chất lượng có thể lên đến 50% đối với thuốc bán qua mạng.

Đây không chỉ là một con số, mà là hồi chuông báo động về một vấn nạn đang âm thầm đe dọa sức khỏe, tính mạng của hàng triệu người dân Việt Nam trong kỷ nguyên số.

Lời cảnh báo của người đứng đầu ngành y tế không phải là không có cơ sở. Vấn nạn thuốc giả, kém chất lượng là một thách thức toàn cầu mà không một quốc gia nào "miễn nhiễm". Dẫn số liệu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Bộ trưởng Lan cho biết, ước tính 10% thuốc tại các nước có thu nhập thấp hoặc trung bình là kém chất lượng hoặc giả mạo. Tuy nhiên, con số đáng báo động nhất lại nằm ở thị trường trực tuyến, nơi các giao dịch diễn ra với tốc độ chóng mặt và ít được kiểm soát. Việc WHO đánh giá tới 50% số giao dịch điện tử có nguy cơ là thuốc giả đã cho thấy một "vùng xám" khổng lồ trên không gian mạng, nơi mà các cơ quan chức năng gặp vô vàn khó khăn để kiểm soát.

Mối nguy từ "thị trường ảo": Tiền mất, tật mang 

Thị trường dược phẩm Việt Nam, với quy mô ước tính từ 7-10 tỷ USD, đã trở thành một "mảnh đất màu mỡ" cho các hoạt động làm ăn phi pháp. Khác với các kênh phân phối truyền thống như nhà thuốc, bệnh viện, nơi có sự quản lý chặt chẽ của các cơ quan chức năng, việc mua bán thuốc qua mạng gần như không có rào cản. Chỉ với một vài cú nhấp chuột, người tiêu dùng có thể dễ dàng tiếp cận với vô số sản phẩm được quảng cáo với những lời lẽ "có cánh", giá thành rẻ bất ngờ, nhưng chất lượng lại là một ẩn số.

Mối nguy hiểm của thuốc giả trên mạng càng trở nên nghiêm trọng hơn khi các loại thuốc này thường tập trung vào những nhóm bệnh mãn tính, nguy hiểm như tim mạch, ung thư hay các loại kháng sinh. Hậu quả của việc sử dụng các loại thuốc này không chỉ là mất tiền vô ích, mà còn trực tiếp gây hại đến sức khỏe, làm trầm trọng thêm bệnh tình, thậm chí dẫn đến tử vong. Thuốc giả có thể không chứa hoạt chất, chứa hàm lượng không đủ, hoặc tệ hơn là chứa các chất độc hại, gây ra những biến chứng khó lường mà người bệnh không hề hay biết.

Hai thái cực của thực trạng: Trật tự trong "thế giới thực", hỗn loạn trên "không gian ảo" 

Đứng trước câu hỏi về tình trạng thuốc giả tại Việt Nam, Bộ trưởng Đào Hồng Lan đã trình bày một bức tranh có phần đối lập. Bà dẫn các số liệu kiểm soát chất lượng từ Bộ Y tế, cho thấy những nỗ lực đáng ghi nhận của các cơ quan quản lý. Theo đó, 100% các lô vaccine và sinh phẩm đều được Viện Kiểm nghiệm vaccine và sinh phẩm quốc gia kiểm tra nghiêm ngặt trước khi xuất xưởng. Đối với các loại thuốc khác, trong quá trình lưu thông, các cơ quan chức năng cũng thực hiện lấy mẫu ngẫu nhiên để kiểm tra. Kết quả là, hàng năm, khoảng 38.000 mẫu thuốc được kiểm nghiệm, và tỷ lệ thuốc không đạt chất lượng hay thuốc giả trong những năm gần đây đã giảm xuống rất thấp. Cụ thể, năm 2024, tỷ lệ thuốc không đạt chất lượng chỉ là 0,45%, còn tỷ lệ thuốc giả là dưới 0,1%.

Những con số này cho thấy hệ thống quản lý chất lượng thuốc trong chuỗi cung ứng chính thức của Việt Nam vẫn đang hoạt động hiệu quả. Tuy nhiên, Bộ trưởng Y tế cũng nhấn mạnh rằng các số liệu này chỉ phản ánh tình hình trong các kênh phân phối truyền thống, có giấy phép. Lỗ hổng lớn nhất nằm ở khu vực "chưa được quản lý", chính là thị trường trực tuyến. Sự khác biệt giữa tỷ lệ thuốc giả dưới 0,1% trong hệ thống chính thức và nguy cơ lên đến 50% trên mạng cho thấy một thực trạng đáng báo động: Cuộc chiến chống thuốc giả đang dịch chuyển từ các nhà thuốc, cơ sở sản xuất sang một mặt trận mới, rộng lớn và phức tạp hơn rất nhiều.

Dự báo của Bộ trưởng Y tế cũng chỉ ra rằng tình trạng thuốc giả ở Việt Nam sẽ có xu hướng gia tăng trong thời gian tới, do sự phát triển vũ bão của các sàn thương mại điện tử. Đây là một thách thức lớn, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ từ nhiều bộ, ngành liên quan, không chỉ riêng ngành y tế.

Khó khăn từ cả hai phía: Lỗ hổng quản lý và sự bị động của người dân 

Bên cạnh những khó khăn trong việc quản lý, người tiêu dùng cũng đang thiếu các công cụ để tự bảo vệ mình. Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (Ủy ban Văn hóa và Xã hội) đã thẳng thắn chỉ ra bất cập này. Theo ông, trong bối cảnh thuốc giả ngày càng tinh vi, việc nhận biết bằng mắt thường qua bao bì, mẫu mã là không đủ. Người dân cần có những công cụ để truy xuất nguồn gốc, kiểm tra tính xác thực của sản phẩm trước khi mua. Ông đề nghị Bộ Y tế phát triển các ứng dụng và hệ thống truy vấn công khai để giúp người dân dễ dàng tra cứu.

Đồng tình với quan điểm này, Bộ trưởng Đào Hồng Lan thừa nhận người mua thuốc hiện nay chủ yếu dựa vào bao bì và thiếu công cụ để truy xuất nguồn gốc. Bà cho biết Bộ Y tế đã và đang nỗ lực cập nhật các thông tin liên quan đến thuốc giả trên website chính thức, Cục Quản lý dược, đồng thời tăng cường tuyên truyền, cảnh báo trên các phương tiện thông tin đại chúng.

Tuy nhiên, những giải pháp này vẫn mang tính bị động và chưa thực sự đủ mạnh để tạo ra "lá chắn" vững chắc cho người tiêu dùng. Người dân vẫn phải tự tìm kiếm thông tin, tự cảnh giác, trong khi các đối tượng làm thuốc giả lại hoạt động ngày càng tinh vi và táo bạo trên không gian mạng.

Đề xuất giải pháp tổng thể: Nâng cao năng lực quản lý và ý thức tự bảo vệ 

Để giải quyết vấn nạn này, cần một chiến lược tổng thể, đồng bộ từ cả phía cơ quan quản lý và người tiêu dùng.

Về phía cơ quan quản lý: Bộ Y tế cần phối hợp chặt chẽ với các bộ ngành liên quan, đặc biệt là Bộ Công an và Bộ Thông tin và Truyền thông, để xây dựng một cơ chế quản lý đa chiều, kiểm soát hiệu quả hoạt động mua bán thuốc trên mạng. Cần có những chế tài pháp lý đủ mạnh để xử lý các đối tượng vi phạm. Đồng thời, việc phát triển các ứng dụng, hệ thống truy xuất nguồn gốc thuốc bằng mã vạch, mã QR, như đề xuất của đại biểu Quốc hội, là một giải pháp thiết yếu để trao quyền cho người tiêu dùng, giúp họ tự bảo vệ mình một cách chủ động.

Về phía người tiêu dùng: Bộ trưởng Đào Hồng Lan đã đưa ra lời khuyến cáo vô cùng quan trọng: người dân cần cảnh giác cao độ và tuân thủ nguyên tắc mua thuốc tại những cơ sở uy tín. "Chúng tôi khuyến cáo người dân khi mua thuốc phải mua theo đơn, hoặc mua ở các cơ sở uy tín như nhà thuốc bệnh viện, đơn vị đã được cấp phép, các cơ sở quản lý theo chuỗi, vì chất lượng thuốc ở đây được quản lý rất chặt chẽ", bà nhấn mạnh. Lời khuyên này không chỉ là một khuyến cáo thông thường mà là một chiến lược "tự vệ" quan trọng trước bão thuốc giả trên mạng.

Có thể thấy, con số 50% thuốc giả được bán trên mạng không chỉ là một thống kê, mà là một lời cảnh tỉnh mạnh mẽ. Nó cho thấy sự cấp bách của việc xây dựng một hệ thống quản lý thuốc toàn diện, từ khâu sản xuất, phân phối cho đến giao dịch cuối cùng trên không gian mạng. Đồng thời, nó cũng nhắc nhở mỗi người dân cần trở thành những người tiêu dùng thông thái, có ý thức tự bảo vệ mình, để thuốc chữa bệnh thực sự là "thần dược" chứ không phải là hiểm họa rình rập.