Chuyển động mới trong bảo vệ trẻ em trên không gian mạng

Không thể phủ nhận tác dụng tích cực của mạng xã hội đối với đời sống hiện đại, nhất là trong học tập, kết nối của giới trẻ. Tuy nhiên, “mặt trái của tấm huy chương” luôn là vấn nạn đe dọa từng phút giây tới sự phát triển lành mạnh của trẻ em cũng như sự phát triển chung của toàn xã hội.

Theo dòng thời sự

Tháng 12/2025, Úc sẽ chính thức áp dụng quy định cấm trẻ em dưới 16 tuổi sử dụng mạng xã hội (MXH). Quá trình dự thảo, lấy ý kiến luật này đã thu hút sự quan tâm của dư luận, chính phủ các nước, các nền tảng cung cấp dịch vụ MXH và trước tiên là của các gia đình.

Ảnh: ABC News.

"Luật sửa đổi An toàn trực tuyến năm 2024” có hiệu lực chính thức từ tháng 12/2025 là tu chính án của Luật An toàn trực tuyến 2021 với các quy định tuổi tối thiểu sử dụng MXH là 16 cùng với các chế tài áp dụng đối với các công ty cung cấp dịch vụ MXH không tiến hành các biện pháp tuân thủ phù hợp.

Luật không nêu tên các nền tảng chịu tác động nhưng theo phát biểu của Thủ tướng Úc Albanese, các nền tảng này sẽ bao gồm Facebook, Instagram, X, Snapchat, Youtube...; trừ các nền tảng chủ yếu để nhắn tin, gọi điện, gửi nhận thư điện tử, game, thông tin về các sản phẩm dịch vụ, theo ngành nghề, giáo dục, y tế.

Luật giao Ủy viên Uỷ ban an toàn điện tử (eSafety Commissioner) có trách nhiệm xác định nền tảng nào thuộc đối tượng miễn trừ áp dụng luật. Các nền tảng có trách nhiệm đóng tài khoản của người dùng dưới 16 tuổi, xác nhận độ tuổi, chặn trẻ em đăng ký tài khoản mới và các hành vi lách luật khác. Mức phạt dành cho doanh nghiệp (DN) cung cấp dịch vụ có thể lên tới 49,5 triệu AUD.

Nỗ lực luật hóa quy định về giới hạn độ tuổi sử dụng MXH của Úc không hề đơn độc. Trước và sau Úc, một loạt các quốc gia đã có các động thái pháp lý tương tự.

Tại Mỹ, hơn 93% thanh thiếu niên sử dụng MXH, trong đó 70% cho biết bị nghiện “lướt” điện thoại. Các luật hiện hành ở cấp Liên bang có Quy định về bảo vệ quyền riêng tư trực tuyến trẻ em và Đạo luật An toàn trực tuyến cho trẻ em (Kid Online Safety Act - KOSA).

Theo đó, người dưới 13 tuổi cần có sự đồng ý của phụ huynh trước khi đăng ký tài khoản Tiktok, Facebook và X. KOSA được xây dựng từ sau vụ rò rỉ thông tin từ Facebook năm 2021, được Thượng viện thông qua vào tháng 7/2024 và Hạ viện thông qua tháng 9/2024, đã làm rõ nghĩa vụ của các DN xác minh độ tuổi người dùng và trách nhiệm pháp lý khi có trẻ vị thành niên sử dụng sản phẩm, nền tảng của họ. Ở cấp bang, đa số đã ban hành các đạo luật giới hạn độ tuổi giao động từ 16 hoặc 18. Các bang Utah, bang Arkansas, bang California áp dụng tuổi tối thiểu là 18 tuổi.

Tại Anh quốc, Luật An toàn Trực tuyến có hiệu lực từ tháng 7/2025 quy định các nền tảng MXH phải tuân thủ tiêu chuẩn nghiêm ngặt hơn, bao gồm hạn chế về độ tuổi, thắt chặt việc sử dụng MXH của thanh thiếu niên. Bộ trưởng Bộ Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo cũng tuyên bố Anh đang xem xét một lệnh cấm tương tự như Úc để bảo vệ giới trẻ khỏi tác hại của MXH.

Ảnh: counterhate.

Na Uy đang thậm chí còn nghiêm ngặt hơn khi giới hạn độ tuổi trẻ em sử dụng MXH là 13. Tuy vậy, thực tế điều tra dư luận cho thấy, 72% trẻ em Na Uy trong độ tuổi từ 10 - 12 vẫn đang sử dụng MXH, tỉ lệ trẻ tiếp cận với các nội dung bạo lực trên mạng tăng từ 51% năm 2022 lên 56% năm 2024. 75% dân số Na Uy ủng hộ xác minh độ tuổi người dùng MXH và 60% nhất trí chính phủ chịu trách nhiệm xác định độ tuổi người tham gia MXH. Chính phủ Na Uy đang đề xuất quy định mới nâng giới hạn tuổi từ 13 lên 15 và một trong các biện pháp xác minh tuổi là trình thẻ tín dụng.

Liên minh châu Âu (EU) đã ban hành Quy định chung về Bảo vệ dữ liệu (GDPR) quy định thanh niên từ 16 tuổi trở lên mới được tự quyết cho phép các nền tảng thu thập, sử dụng và xử lý dữ liệu cá nhân. GDPR quy định các quốc gia thành viên EU có thể xem xét quyết định giảm độ tuổi. Trên cơ sở GDPR, Pháp gọi tuổi 15 là “tuổi trưởng thành số”, Đức quy định trẻ em từ 13 đến 16 tuổi chỉ được sử dụng MXH khi có sự đồng ý của phụ huynh, độ tuổi này ở Italia là 14 tuổi.

Tại Trung Quốc, Luật Bảo vệ trẻ vị thành niên năm 2020 đã bổ sung một chương về bảo vệ trẻ vị thành niên trực tuyến quy định phạm vi hạn chế, tiêu chuẩn phần mềm bảo vệ, đánh giá trình độ hiểu biết về internet và làm rõ trách nhiệm của các nền tảng trực tuyến cung cấp dịch vụ cho trẻ em.

Từ năm 2011, Hàn Quốc từng ban hành “Luật Lọ lem” (Cinderella Law) hay còn gọi là Luật tắt máy cấm trẻ em dưới 16 tuổi sử dụng các trang web trò chơi trực tuyến từ nửa đêm đến 6 giờ sáng hôm sau để hạn chế tình trạng nghiện game trong giới trẻ. Tuy nhiên, đến nay luật này đã bị bãi bỏ.

Ảnh: Esport Talks.

Phản ứng của dư luận

Đa số người dân Úc ủng hộ Chính phủ ban hành lệnh cấm coi đây là bước đi pháp lý cần thiết để bảo vệ sức khỏe tinh thần và thể chất của trẻ em Úc. Các nguy cơ từ MXH như bắt nạt, nội dung xấu độc, lừa đảo trực tuyến áp đảo hơn các tác dụng tích cực của MXH. Lệnh cấm đã phần nào phân ưu cho phụ huynh và các nhà quản lý.

Tuy nhiên, lệnh cấm không phải là giải pháp cho tất cả, thậm chí còn phát sinh nguy cơ trẻ em tìm đến các môi trường còn độc hại hơn. Chính phủ Úc cũng nhận thức rõ nguy cơ lách luật, sử dụng các ứng dụng mạng riêng ảo (VPN) để đăng nhập ẩn danh.

Để xây dựng và thực hiện các chính sách phục vụ tốt nhất cho trẻ em, Công ước Quyền Trẻ em đã ghi nhận và quy định quyền của trẻ em được tham gia vào các quyết định ảnh hưởng đến các em, bao gồm cả trong môi trường số. Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) tại Úc phản ứng tương đối trung hòa về luật mới, cho rằng việc mọi người thảo luận nhiều hơn về lệnh cấm là dấu hiệu tích cực cho thấy sự quan tâm ngày càng tăng của cộng đồng đối với vấn đề an toàn trực tuyến cho thanh thiếu niên.

MXH cũng có mặt tốt đẹp cung cấp cho người trẻ môi trường giáo dục và kết nối với bạn bè. Các thay đổi có thể chưa giải quyết được mọi vấn đề người trẻ gặp phải trên môi trường trực tuyến nhưng quan trọng là các nỗ lực làm cho các nền tảng mạng truyền thông xã hội an toàn hơn và lắng nghe người trẻ để đảm bảo mọi thay đổi đều có tác dụng. Do đó, UNICEF đang nỗ lực phản ánh ý kiến của người trẻ đến Chính phủ trong nỗ lực kiến tạo môi trường trực tuyến an toàn như chúng cần phải thế.

Các lập luận phản đối cho rằng thay vì tách trẻ em khỏi MXH, nên gia tăng sức ép và năng lực lập pháp lên các nền tảng để thúc đẩy và tạo lập môi trường mạng an toàn hơn cho mọi người.

Ảnh: IndiaTV.

Tổ chức Ân xá quốc tế (Amnesty International - AI) phản ứng mạnh trước Luật cấm này, khuyến cáo khả năng bị các công ty công nghệ số lợi dụng thu thập thông tin người dùng, xâm phạm quyền riêng tư. AI cho rằng MXH có nhiều tác hại tiêu cực tới trẻ em nhưng lệnh cấm sẽ không đạt được mục tiêu cải thiện cuộc sống của người dân như đề ra, kêu gọi Chính phủ áp dụng chế tài đối với các nền tảng và trao quyền mạnh hơn cho người dùng.

Thực tiễn tại Việt Nam

Đảm bảo quyền trẻ em và tự do Internet luôn là cam kết và ưu tiên của Nhà nước Việt Nam. Việt Nam đã có những quy định pháp luật để theo kịp với yêu cầu của quản lý không gian mạng. Điều 29, Luật An ninh mạng 2018 quy định “trẻ em có quyền được bảo vệ, tiếp cận thông tin, tham gia hoạt động xã hội, vui chơi, giải trí, giữ bí mật cá nhân, đời sống riêng tư và các quyền khác khi tham gia trên không gian mạng”.

Nghị định số 147/2024/NĐ-CP về quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin trên mạng quy định độ tuổi tối thiểu sử dụng MXH ở Việt Nam là 16. Trẻ dưới 16 tuổi không được tạo tài khoản MXH cũng như tài khoản sử dụng trò chơi điện tử trên mạng. Trẻ em dưới 16 tuổi muốn sử dụng MXH thì cha mẹ hoặc người giám hộ phải đăng ký bằng thông tin của mình (cha mẹ/người giám hộ), và chịu trách nhiệm giám sát việc trẻ đăng tải, chia sẻ, nội dung truy cập. Tài khoản MXH phải xác thực bằng số điện thoại di động tại Việt Nam hoặc bằng số định danh cá nhân.

Luật An ninh mạng quy định các DN cung cấp dịch vụ: “Có trách nhiệm kiểm soát nội dung thông tin trên hệ thống thông tin hoặc trên dịch vụ do doanh nghiệp cung cấp để không gây nguy hại cho trẻ em, xâm phạm đến trẻ em, quyền trẻ em; ngăn chặn việc chia sẻ và xóa bỏ thông tin có nội dung gây nguy hại cho trẻ em, xâm phạm đến trẻ em, quyền trẻ em; kịp thời thông báo, phối hợp với lực lượng chuyên trách bảo vệ an ninh mạng thuộc Bộ Công an để xử lý”.

Như vậy, nền tảng truyền thông xã hội (cả trong nước và xuyên biên giới) có trách nhiệm xác minh tuổi người dùng; phân loại nội dung, hiển thị cảnh báo đối với nội dung không phù hợp với trẻ em; triển khai giải pháp bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng theo quy định của pháp luật Việt Nam về bảo vệ trẻ em.

Bên cạnh các biện pháp pháp lý, Việt Nam cũng áp dụng các biện pháp quản lý “mềm” khác. Bộ Quy tắc ứng xử về bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng được ban hành ngày 21/01/2025 nhằm thúc đẩy xây dựng môi trường mạng an toàn, lành mạnh, văn minh, góp phần bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng.

Ảnh: Internet.

Bộ Quy tắc ứng xử là sản phẩm của Chương trình "Bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng giai đoạn 2021-2025" (Quyết định 830/QĐ-TTg ngày 01/6/2022 của Thủ tướng Chính phủ) - chương trình đầu tiên ở cấp quốc gia được ban hành riêng về vấn đề bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng, là thông điệp mạnh mẽ, thể hiện sự quyết tâm của Chính phủ Việt Nam trong việc xây dựng một môi trường mạng an toàn, lành mạnh cho trẻ em thỏa sức sáng tạo.

Phản ứng trước Quyết định số 830/QĐ-TTg, Trưởng đại diện tổ chức UNICEF tại Việt Nam đã có thông điệp: “Chúc mừng chính phủ Việt Nam về thành tựu quan trọng này” và cam kết “sẽ tiếp tục hợp tác với tất cả các bên liên quan để đảm bảo triển khai hiệu quả chương trình này nhằm bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng”.

Ngoài ra, Việt Nam đã và đang triển khai nhiều hoạt động nâng cao nhận thức trong xã hội như thông qua Tuyên bố ASEAN về Bảo vệ trẻ em khỏi tất cả các hình thức bóc lột và lạm dụng trực tuyến 2019, Tuyên bố ASEAN về xóa bỏ bắt nạt trẻ em 2021; tập huấn kỹ năng tự vệ trên môi trường mạng cho trẻ em; tư vấn hỗ trợ tâm lý cho trẻ bị xâm hại trên mạng, tổ chức các cuộc thi, tọa đàm, hội thảo… trong và ngoài trường học.

Không thể phủ nhận tác dụng tích cực của MXH đối với đời sống hiện đại, nhất là trong học tập, kết nối của giới trẻ. Tuy nhiên, “mặt trái của tấm huy chương” luôn là vấn nạn đe dọa từng phút giây tới sự phát triển lành mạnh của trẻ em cũng như sự phát triển chung của toàn xã hội. Xu hướng ban hành các lệnh cấm như Úc, như Anh hay như Việt Nam thời gian qua là tất yếu và cần thiết.

Trong quá trình thực thi sẽ có những bất cập cần tiếp tục xử lý để phù hợp với sự phát triển nhanh chóng như vũ bão của truyền thông số. Nhà nước với vai trò quản lý và kiến tạo cần đảm bảo xử lý hài hòa giữa bảo vệ quyền trẻ em, quyền riêng tư cân bằng với các quyền tiếp cận thông tin, tự do ngôn luận đồng thời cũng kiểm soát triệt để trách nhiệm tuân thủ của DN cung cấp nền tảng truyền thông xã hội cũng như phát huy tối đa quyền tham gia của trẻ em trong các quyết định liên quan đến trẻ./.