Giáo dục công nghệ cho học sinh không phải để biết code mà để giải quyết vấn đề

Những năm gần đây, chương trình giáo dục phổ thông tại Việt Nam bắt đầu đưa các nội dung về tư duy máy tính, lập trình, robotics vào nhà trường. Nhiều cuộc thi STEM, hackathon cho học sinh phổ thông diễn ra sôi động.

Không ít phụ huynh cho con học thêm lập trình từ lớp 2, lớp 3 với kỳ vọng “biết code là giỏi công nghệ”. Tuy nhiên, một điều cần nhìn nhận lại: giáo dục công nghệ không đơn thuần là dạy ngôn ngữ lập trình, mà là giúp học sinh rèn tư duy giải quyết vấn đề bằng công cụ công nghệ. Nếu chỉ dừng ở việc học cú pháp code, chúng ta dễ rơi vào hình thức và lạc hướng.

Ảnh minh họa

Khi “biết code” không đồng nghĩa với hiểu công nghệ

Không thể phủ nhận vai trò của lập trình trong kỷ nguyên số. Nhưng nếu biến việc học công nghệ thành một cuộc chạy đua học ngôn ngữ lập trình, học sinh sẽ sớm chán nản. Lập trình không phải là đích đến, mà chỉ là công cụ để diễn đạt giải pháp cho một vấn đề cụ thể. Giống như toán học không phải để giải bài, mà để hiểu quy luật và tư duy logic.

Trong thực tế, rất nhiều học sinh giỏi viết mã – nhưng không biết đặt câu hỏi đúng, không biết xác định bài toán cần giải. Một số em làm sản phẩm đẹp để thi STEM, nhưng không có tính ứng dụng thực tế hoặc không liên quan đến trải nghiệm cuộc sống xung quanh. Giáo dục công nghệ như vậy đang lạc khỏi mục tiêu cốt lõi: giúp học sinh trở thành người giải quyết vấn đề, chứ không phải “người gõ mã giỏi”.

 Ảnh minh 

Dạy công nghệ là dạy cách tư duy theo quy trình

Công nghệ bản chất là công cụ giải quyết vấn đề. Vì vậy, giáo dục công nghệ cần hướng học sinh tới tư duy theo chu trình:

Xác định vấn đề trong thực tế (ví dụ: làm thế nào để nhắc bà uống thuốc đúng giờ?)

Đề xuất ý tưởng giải pháp (ví dụ: thiết kế hộp thuốc thông minh phát âm thanh nhắc nhở)

Phân tích, thiết kế hệ thống nhỏ

Tìm công cụ phù hợp (app, cảm biến, mạch điều khiển…)

Thử nghiệm, đánh giá và điều chỉnh

Nếu một tiết học công nghệ chỉ xoay quanh việc viết đúng cú pháp Python, hoặc kéo khối lệnh Scratch sao cho nhân vật di chuyển, thì học sinh sẽ thiếu nền tảng tư duy hệ thống – thứ quan trọng hơn lập trình rất nhiều.

Học sinh không cần thành lập trình viên, mà cần trở thành công dân số

Trong tương lai, không phải ai cũng sẽ làm trong ngành công nghệ. Nhưng mọi công dân đều sẽ sống trong một xã hội đầy công nghệ. Học sinh cần hiểu nguyên lý vận hành của hệ thống thông minh, biết phản biện thông tin từ mạng xã hội, biết cách bảo vệ dữ liệu cá nhân, và biết sử dụng công cụ số để hỗ trợ học tập – làm việc.

Giáo dục công nghệ, vì vậy, phải tích hợp nhiều khía cạnh: đạo đức số, an toàn thông tin, phân tích dữ liệu cơ bản, tư duy hệ thống và sáng tạo kỹ thuật số. Việc này đòi hỏi sự phối hợp giữa các môn học – từ Tin học đến Công nghệ, Vật lý, Toán học và cả Giáo dục công dân.

Một số mô hình hiệu quả từ thực tiễn

Tại Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, một số trường học đã triển khai các mô hình học công nghệ theo hướng dự án (project-based learning). Ví dụ:

Học sinh lớp 7 chế tạo cảm biến cảnh báo ngập cho nhà trọ sau khi đi thực địa cùng giáo viên.

Nhóm học sinh lớp 9 xây dựng chatbot trả lời tự động cho website thư viện trường để hỗ trợ bạn đọc tìm sách nhanh hơn.

Một lớp học vùng cao dùng cảm biến nhiệt độ để thiết kế lồng úm gà thông minh, giúp bà con giảm tỉ lệ gà chết mùa đông.

Những mô hình này cho thấy: học công nghệ không cần trang thiết bị quá hiện đại, mà cần tư duy định hướng đúng, gắn với đời sống và xã hội xung quanh.

Cần định hình lại mục tiêu trong chương trình giáo dục

Bộ Giáo dục và Đào tạo đang triển khai đổi mới chương trình Tin học và Công nghệ theo hướng phát triển năng lực. Tuy nhiên, cần đi xa hơn: thay vì dừng ở “nội dung cần học”, phải làm rõ năng lực cần đạt là gì – tư duy logic, khả năng thiết kế giải pháp, phân tích dữ liệu hay làm việc nhóm trong môi trường số?

Các kỳ thi công nghệ cũng nên chuyển trọng tâm từ “ai viết code đúng hơn” sang “ai giải quyết vấn đề thực tế tốt hơn bằng công nghệ”. Điều đó sẽ giúp học sinh hiểu rằng: công nghệ không phải là mục đích, mà là phương tiện của sự sáng tạo và đổi mới.