Không thể “giao” sức khỏe cho trí tuệ nhân tạo- AI

Trào lưu hỏi bệnh, xin đơn thuốc từ trí tuệ nhân tạo (AI) đang nở rộ trên mạng xã hội. Tuy nhiên, AI không có khả năng khám bệnh, không chịu trách nhiệm pháp lý và không được phép thay thế bác sĩ trong điều trị. Giao sức khỏe cho một hệ thống không kiểm chứng không chỉ sai lệch về pháp lý mà còn tiềm ẩn rủi ro đối với tính mạng mỗi người.

Trong bối cảnh công nghệ phát triển với tốc độ chưa từng có, trí tuệ nhân tạo (AI) đang dần trở thành một phần quen thuộc trong đời sống. Chỉ với vài thao tác, người dùng có thể tra cứu kiến thức, tìm tài liệu, viết nội dung, dịch thuật hay giải đáp câu hỏi ở bất kỳ lĩnh vực nào. Cùng với sự phổ biến này, một xu hướng mới xuất hiện: nhiều người tìm đến AI để tư vấn sức khỏe, đọc triệu chứng bệnh và thậm chí hỏi xin đơn thuốc. Những cuộc trò chuyện như: “Tôi bị đau đầu nên uống gì?”, “Tôi ho lâu, có thuốc gì trị nhanh không?” hay “Tôi mới khám ra tiểu đường, nên dùng loại thuốc nào?” xuất hiện ngày càng nhiều trên các diễn đàn trực tuyến.

Tuy nhiên, việc coi AI như một “bác sĩ online” đang đặt ra nguy cơ lớn đối với sức khỏe cộng đồng. Công nghệ dù ưu việt đến đâu cũng không thể thay thế vai trò của bác sĩ, người có chuyên môn, có thẩm quyền và chịu trách nhiệm nghề nghiệp cụ thể. Nhìn từ góc độ pháp lý, y tế và đạo đức, việc tự ý điều trị bệnh theo gợi ý của trí tuệ nhân tạo là hành động tiềm ẩn nhiều hệ lụy.

Điều quan trọng nhất cần nhấn mạnh: AI không thể khám bệnh. Việc chẩn đoán cần dựa trên rất nhiều yếu tố như tiền sử bệnh lý, xét nghiệm, hình ảnh, chỉ số sinh tồn, biểu hiện lâm sàng, cơ địa, dị ứng thuốc, tình trạng gan thận… Trong khi đó, AI chỉ xử lý dữ liệu dựa trên những gì người dùng nhập vào.

Nếu người hỏi mô tả sai triệu chứng, thiếu thông tin, hoặc hiểu nhầm biểu hiện bệnh, AI không có khả năng nhận biết và hiệu chỉnh. Hệ thống không thể nhìn thấy màu da, đo nhịp tim, nghe âm phổi, sờ nắn vùng đau, hay chỉ định xét nghiệm. Vì vậy, mọi gợi ý mà AI đưa ra chỉ mang tính tham khảo khái quát, không mang giá trị y khoa trong điều trị cá thể hóa.

Chẳng hạn, cùng là đau đầu, có thể do cảm lạnh, do căng thẳng, do mất ngủ, nhưng cũng có thể là dấu hiệu của xuất huyết não, u não hoặc tăng huyết áp ác tính. Việc uống thuốc giảm đau theo gợi ý chung không chỉ không giải quyết nguyên nhân mà còn che lấp triệu chứng, khiến bệnh tiến triển nặng hơn.

Theo Luật Khám bệnh, Chữa bệnh (sửa đổi năm 2023), chỉ những người có chứng chỉ hành nghề khám chữa bệnh mới được phép khám bệnh, kê đơn, chỉ định điều trị. Cá nhân, tổ chức không có thẩm quyền mà thực hiện hành vi này có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả.

AI không phải cá nhân, không có tư cách pháp nhân, không chịu trách nhiệm dân sự hay hình sự. Nếu xảy ra sai sót, hậu quả về sức khỏe và tính mạng hoàn toàn do người sử dụng gánh chịu.

Pháp luật cũng không công nhận bất kỳ mô hình “khám bệnh bằng AI” nào thay thế nhân viên y tế. Bộ Y tế trong nhiều văn bản đã khẳng định: AI chỉ được dùng trong hỗ trợ chuyên môn, ví dụ hỗ trợ đọc phim CT, MRI, X-quang, hoặc phân tích dữ liệu xét nghiệm, và chỉ khi có bác sĩ kiểm chứng. Điều này đồng nghĩa với việc AI không được sử dụng làm cơ sở kê đơn điều trị.

Không ít người tìm đến AI vì tâm lý tiết kiệm chi phí, ngại chờ đợi hoặc sợ kết quả xấu khi đi khám. Đây là điều dễ hiểu trong bối cảnh nhiều bệnh viện vẫn còn tình trạng quá tải, thủ tục phức tạp. Tuy nhiên, lựa chọn sự dễ dàng tức thời đôi khi phải trả giá bằng sức khỏe lâu dài.

Thực tế đã có nhiều trường hợp tự ý sử dụng thuốc theo thông tin trên mạng dẫn đến:

Ngộ độc thuốc; Suy gan, suy thận; Sốc phản vệ; Biến chứng bệnh diễn tiến nặng; Tử vong.

Một viên thuốc tưởng chừng vô hại, như thuốc giảm đau, nếu dùng sai liều hoặc dùng cho người có bệnh lý nền, có thể gây hại nghiêm trọng.

Câu hỏi đặt ra: cái giá cho việc “tiện hơn”, có đáng để đánh đổi?

Trí tuệ nhân tạo có vai trò tích cực nếu được sử dụng đúng vị trí. Với lĩnh vực y tế, AI đặc biệt hữu ích trong:

Hỗ trợ bác sĩ phân tích dữ liệu để ra quyết định nhanh hơn.

Gợi ý hướng chẩn đoán dựa trên nghiên cứu y khoa đã công bố.

Hỗ trợ bệnh nhân tìm hiểu bệnh lý ở mức kiến thức nền tảng.

Cảnh báo nguy cơ sức khỏe cộng đồng.

Giúp người bệnh theo dõi thuốc đang sử dụng, nhắc lịch uống thuốc.

Tuy nhiên, đó chỉ là vai trò hỗ trợ, không bao giờ là vai trò điều trị.

Nói cách khác, AI là bảng tra cứu kiến thức, không phải phác đồ điều trị.

Để hạn chế tình trạng tự điều trị bằng AI, cần giải quyết gốc rễ: làm thế nào để người dân dễ tiếp cận y tế một cách thuận tiện, chi phí hợp lý, minh bạch và thân thiện.

Một số hướng cần chú trọng:

Cải thiện chất lượng khám chữa bệnh tuyến cơ sở.

Nâng cao truyền thông giáo dục sức khỏe cộng đồng.

Xây dựng hệ thống tư vấn y tế trực tuyến có bác sĩ thật, có quản lý.

Đơn giản hóa thủ tục khám chữa bệnh.

Kiểm soát thông tin y tế sai lệch trên mạng.

Không thể trách người dân tìm đến AI, nếu họ chưa có lựa chọn tốt hơn.

Một sai lầm trong điều trị có thể mất hàng năm để sửa chữa, thậm chí không thể phục hồi. Công nghệ là công cụ, và công cụ chỉ có giá trị khi được đặt vào đúng vị trí. Khi trao sức khỏe, thứ quý nhất cho một hệ thống không kiểm chứng, không chịu trách nhiệm, người dùng đang tự đặt mình vào vòng nguy hiểm.

Điều cần thiết lúc này không phải là ngăn cản người dân sử dụng AI, mà là tăng cường hiểu biết, phân định rõ ranh giới giữa kiến thức tham khảo và điều trị y khoa.

Sức khỏe là của chính mình. Và mỗi người phải là người chịu trách nhiệm đầu tiên và cuối cùng đối với nó.