Kỳ 1: Hà Nội "cách mạng" di sản với công nghệ số

Từ ngày 1/7/2025, Luật Di sản văn hóa 2024 chính thức có hiệu lực, mở ra kỷ nguyên mới trong công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa. Với 5.922 di tích lịch sử văn hóa - nhiều nhất cả nước, Hà Nội đang bước vào cuộc "cách mạng" toàn diện, từ cơ chế quản lý, diện mạo kiến trúc, phương thức bảo tồn truyền thống đến ứng dụng công nghệ số hiện đại.

Sau hơn hai tháng có hiệu lực, Luật Di sản văn hóa 2024 đã bắt đầu tạo ra những thay đổi mới trong cách thức bảo vệ và phát huy giá trị di tích tại Hà Nội. Luật Di sản văn hóa 2024 với 9 chương, 95 điều đánh dấu bước tiến vượt bậc về thể chế so với luật cũ năm 2001. Ba đột phá lớn nhất bao gồm: Cơ chế phân cấp mạnh mẽ cho địa phương; thành lập Quỹ bảo tồn di sản từ nguồn xã hội hóa; và quy định cụ thể về số hóa di sản.

Tại Hà Nội, Kế hoạch số 294/KH-UBND về bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn Thành phố đến năm 2025 và các năm tiếp theo đã đề ra lộ trình tổng số di tích cần đầu tư tu bổ, tôn tạo giai đoạn 2021 - 2025 là 579 dự án với tổng kinh phí 14.029 tỷ đồng.

Tour đêm huyền ảo tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám.

Trong đó, đặc biệt nhấn mạnh về triển khai ứng dụng công nghệ thông tin trong di sản văn hóa, đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ trong công tác chuyên môn và quản lý trong lĩnh vực bảo tàng, di tích, di sản văn hóa phi vật thể, di sản tư liệu, đảm bảo 100% các di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn Thành phố được số hóa và ứng dụng trên nền tảng số…

Văn Miếu - Quốc Tử Giám hiện đang dẫn đầu xu hướng "du lịch đêm công nghệ" trở thành biểu tượng kết hợp hoàn hảo giữa di sản truyền thống và công nghệ hiện đại. Tour đêm "Tinh hoa đạo học" sử dụng công nghệ 3D mapping đã tạo bước đột phá trong trải nghiệm du lịch di sản.

Công nghệ 3D mapping đã tạo bước đột phá trong trải nghiệm du lịch di sản.

Trao đổi với Lao động Thủ đô, ông Lê Xuân Kiêu, Giám đốc Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám chia sẻ: "Chúng tôi xác định các giá trị văn hóa phi vật thể của di tích cần được chuyển tải thành các sản phẩm, hoạt động văn hóa có tính thu hút, hấp dẫn, có tính giáo dục mà khách tham quan dễ dàng tiếp cận. Đồng thời phải đảm bảo ba yếu tố: Tính khoa học, nghệ thuật và ứng dụng công nghệ".

Ông Lê Xuân Kiêu cũng nhấn mạnh việc ứng dụng công nghệ đã mang lại hiệu quả rõ rệt khi từng bước tạo môi trường du lịch văn minh, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của khách tham quan. Khi qua cổng, khách không phải xếp hàng dài mua vé như trước kia, tạo cảm xúc tốt ngay từ đầu chuyến tham quan.

Chương trình chiếu sáng 3D đã tái hiện sinh động lịch sử ngàn năm văn hiến, từ việc thành lập Quốc Tử Giám đến đóng góp của các bậc tiền nhân trong xây dựng nền giáo dục Việt Nam. Toàn bộ không gian di tích được 'biến hóa' bởi hệ thống ánh sáng và công nghệ 3D Mapping, tạo nên diện mạo mới, lung linh, huyền ảo, nhiều cảm xúc. Đặc biệt, hệ thống đặt vé điện tử đã giúp du khách tránh xếp hàng. Ứng dụng thuyết minh tự động hỗ trợ 5 ngôn ngữ (Việt, Anh, Nhật, Pháp, Trung) cũng góp phần quảng bá di sản ra quốc tế.

Theo thống kê của Trung tâm, trong dịp nghỉ Lễ Quốc khánh 2/9/2025, Văn Miếu - Quốc Tử Giám đã đón khoảng 18.000 lượt khách tham quan, rất đông du khách được tiếp cận thông tin qua ứng dụng công nghệ. "Chúng tôi nhận được phản hồi tích cực của khách tham quan về những sản phẩm công nghệ qua các kênh thông tin như website, fanpage", ông Kiêu cho biết. Đặc biệt, chương trình giáo dục "Em tìm hiểu Văn Miếu" kết hợp công nghệ AR cho phép học sinh tương tác trực tiếp với bia đá Tiến sĩ, thu hút hàng chục nghìn lượt tham gia mỗi năm.

Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội cũng triển khai hệ thống đặt vé điện tử, mang đến sự tiện lợi cho khách tham quan.

Trong khi đó, tại di sản thế giới Hoàng thành Thăng Long, phòng chiếu Panorama 360 độ được đánh giá là công nghệ tiên tiến nhất hiện nay tại các di tích Việt Nam. Hệ thống cho phép du khách "du hành thời gian" chứng kiến nghi lễ triều đình, cuộc sống cung đình qua các thời kỳ.

Công nghệ 3D mapping được ứng dụng tái hiện hoa văn trên hiện vật gốm sứ ngự dụng thời Lý - Trần - Lê, giúp du khách cảm nhận vẻ đẹp nghệ thuật cung đình Thăng Long. Ba bộ sưu tập bảo vật quốc gia gồm Đầu phượng thời Lý, Bình Ngự dụng và Gốm Trường Lạc thời Lê sơ được trưng bày hiện đại.

Ứng dụng mobile hướng dẫn tham quan ra mắt từ 2018 với 5 ngôn ngữ đã khắc phục hạn chế audio-guide truyền thống. Du khách tải ứng dụng "Hoàng thành Thăng Long" để có trải nghiệm tự do. Cũng giống như Văn Miếu Quốc Tử Giám, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội đã triển khai hệ thống đặt vé điện tử, mang đến sự tiện lợi cho khách tham quan. Tại cổng soát vé, du khách chỉ cần quét mã QR trên điện thoại mà không cần phải cầm theo vé giấy truyền thống.

Điều này không chỉ giúp giảm thiểu thời gian chờ đợi, tránh tình trạng chen lấn, mà còn mang đến sự tiện lợi cho người tham quan, đặc biệt là trong các mùa du lịch cao điểm. Các chương trình giáo dục "Em làm nhà khảo cổ" (tiểu học) và "Em tìm hiểu di sản" (THCS) đã trở thành điểm sáng. Năm 2024 có 22.000 học sinh tham gia buổi học chuyên sâu và hơn 61.000 lượt tham quan tự do.

Sau khi luật có hiệu lực, 27 điểm đến trên địa bàn Hà Nội đã triển khai số hóa dữ liệu và hình ảnh. Hệ thống camera AI thông minh với 261 camera sẽ hoạt động đầy đủ đến 18/12/2025, góp phần bảo vệ an ninh di tích và quản lý lưu lượng khách. Ứng dụng iHanoi ra mắt ngày 28/6/2025 đã trở thành công cụ quan trọng kết nối du khách với di sản thành phố. Với tính năng "Chạm để kết nối", du khách khám phá Hà Nội trong một nút chạm với bản đồ GPS, thông tin đa dạng về danh lam thắng cảnh. Hệ thống QR Code đa ngôn ngữ (Việt, Anh, Pháp, Trung, Nhật, Hàn) đã triển khai tại hơn 40 hiện vật quan trọng tại Văn Miếu và nhiều di tích khác, giúp du khách quốc tế dễ tiếp cận thông tin.

Những nỗ lực đổi mới được quốc tế ghi nhận khi Thủ đô được tạp chí Time Out (Anh) bình chọn là một trong 20 điểm đến văn hóa nổi bậc nhất thế giới năm 2025, đứng thứ 9 toàn cầu. Thành tựu nổi bật sau khi luật có hiệu lực là sự gia tăng đầu tư từ khu vực tư nhân vào bảo tồn di sản. Cơ chế hợp tác công tư được quy định rõ ràng đã thu hút doanh nghiệp tham gia phát triển sản phẩm du lịch di sản.

579 dự án tu bổ, tôn tạo di tích với tổng kinh phí 14.029 tỷ đồng trong giai đoạn 2021 - 2025 đã triển khai, nhiều dự án có đóng góp từ nguồn lực xã hội. Quỹ bảo tồn di sản mới thành lập dự kiến tạo thêm nguồn tài chính bền vững.

Hơn hai tháng sau khi Luật Di sản văn hóa 2024 có hiệu lực, Hà Nội vẫn đang khẳng định tính tiên phong trong ứng dụng công nghệ hiện đại để bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Từ tour đêm 3D mapping tại Văn Miếu đến phòng chiếu Panorama 360 độ tại Hoàng thành Thăng Long, Thủ đô đang tạo ra những mô hình thành công có thể nhân rộng toàn quốc.

Với mục tiêu số hóa 100% di tích đến cuối năm 2025 và kế hoạch đầu tư hàng chục nghìn tỷ đồng, Hà Nội đang trên con đường trở thành trung tâm di sản văn hóa hàng đầu khu vực. Sự kết hợp hài hòa giữa bảo tồn di sản và phát triển công nghệ không chỉ thu hút du khách mà còn nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị văn hóa dân tộc.