Minh bạch hóa chính sách bằng dữ liệu mở

Trong thời đại số, minh bạch không chỉ là nguyên tắc quản trị mà còn là thước đo niềm tin xã hội. Việc ứng dụng dữ liệu mở trong truyền thông chính sách đang trở thành công cụ quan trọng giúp công chúng tiếp cận thông tin nhanh hơn, chính xác hơn và giám sát hiệu quả hơn quá trình thực thi chính sách.

Dữ liệu mở - nền tảng của truyền thông chính sách hiện đại

Minh bạch thông tin từ lâu đã được coi là yếu tố cốt lõi của một nền quản trị hiệu quả. Khi công nghệ phát triển, nguyên tắc đó được thể hiện bằng hình thức cụ thể hơn: Dữ liệu mở.

Thay vì để thông tin nằm trong các báo cáo nội bộ hay văn bản hành chính, dữ liệu mở cho phép công chúng truy cập, sử dụng và phân tích thông tin do Nhà nước cung cấp một cách tự do, miễn phí và có trách nhiệm.

Trong thời đại số, minh bạch không chỉ là nguyên tắc quản trị mà còn là thước đo niềm tin xã hội. Ảnh minh họa.

Những năm gần đây, việc công khai dữ liệu chính sách ở Việt Nam đã có bước tiến rõ rệt. Các bộ, ngành, địa phương đã chủ động xây dựng cổng dữ liệu mở, tích hợp hàng trăm nghìn tập dữ liệu về hành chính, kinh tế - xã hội, khoa học và công nghệ (KH&CN). Cổng dữ liệu quốc gia cho phép người dân tra cứu các văn bản quy phạm pháp luật, kết quả giải quyết thủ tục hành chính, hay thông tin đấu thầu, đầu tư công.

Nhiều địa phương còn ứng dụng công cụ trực tuyến để công bố ngân sách, quy hoạch, quy trình cấp phép, giúp người dân có thể theo dõi và giám sát hoạt động quản lý ngay từ giai đoạn hoạch định.

Trong lĩnh vực KH&CN, việc hình thành cơ sở dữ liệu quốc gia về nhiệm vụ KH&CN, kết quả nghiên cứu, bằng sáng chế, sáng kiến, tiêu chuẩn - quy chuẩn đã tạo bước đột phá trong quản trị tri thức. Thay vì chỉ phục vụ cơ quan quản lý, các dữ liệu này được mở công khai, giúp doanh nghiệp, viện nghiên cứu và người dân dễ dàng tra cứu, khai thác để phục vụ sản xuất, kinh doanh và học tập.

Chính phủ đã xác định rõ trong Chỉ thị số 09/CT-TTg: phát triển KH&CN và đổi mới sáng tạo phải đi đôi với chuyển đổi số trong quản lý, lấy dữ liệu làm nền tảng cho minh bạch và cải cách. Dữ liệu mở, vì vậy, không chỉ là công cụ kỹ thuật, mà còn là biểu hiện cụ thể của một Chính phủ liêm chính, phục vụ và hành động vì người dân.

Minh bạch thông tin để củng cố niềm tin xã hội

Trong bối cảnh mạng xã hội phát triển, thông tin lan truyền với tốc độ chóng mặt, việc minh bạch hóa dữ liệu trở thành tấm “lá chắn mềm” chống lại tin giả và suy diễn sai lệch. Khi người dân có thể tiếp cận nguồn dữ liệu chính thống, tin cậy và cập nhật, họ không còn phụ thuộc vào các kênh không kiểm chứng. Đó là cách đơn giản nhưng hiệu quả nhất để củng cố niềm tin xã hội đối với chính sách.

Truyền thông chính sách dựa trên dữ liệu mở giúp thay đổi cách thức truyền đạt: không chỉ “nói cho dân biết”, mà là “đưa bằng chứng để dân tin”. Mỗi con số, mỗi tập dữ liệu công khai chính là thông điệp rõ ràng nhất về sự minh bạch và trách nhiệm của cơ quan quản lý. Thay vì phải tổ chức nhiều chiến dịch tuyên truyền, chỉ cần một hệ thống dữ liệu mở, dễ truy cập, có cấu trúc rõ ràng, người dân sẽ tự tìm thấy câu trả lời cho những vấn đề họ quan tâm.

Dữ liệu mở cũng tạo điều kiện để báo chí, các tổ chức nghiên cứu và cộng đồng chuyên gia tham gia sâu hơn vào quá trình phản biện, giám sát chính sách. Khi mọi thông tin về chi tiêu công, quy hoạch, kết quả dự án hay hiệu quả thực thi đều được công khai, truyền thông có thể phản ánh chính xác hơn, khách quan hơn và góp phần nâng cao chất lượng quản trị. Đó cũng là nền tảng để hình thành một nền báo chí dữ liệu - xu hướng tất yếu của thời đại chuyển đổi số.

Tuy nhiên, minh bạch thông tin không chỉ dừng lại ở việc công khai dữ liệu. Quan trọng hơn là đảm bảo dữ liệu có chất lượng, được cập nhật thường xuyên và trình bày theo chuẩn mực dễ hiểu, dễ khai thác. Một tập dữ liệu mở nhưng thiếu cấu trúc, thiếu hướng dẫn sử dụng sẽ khó phát huy giá trị. Vì vậy, cùng với nỗ lực công khai, cần có chiến lược truyền thông đi kèm: giải thích, hướng dẫn, tạo điều kiện để người dân biết cách sử dụng và khai thác dữ liệu một cách hiệu quả.

Minh bạch bằng dữ liệu mở không chỉ là nghĩa vụ, mà là thước đo năng lực và uy tín của cơ quan quản lý. Ảnh minh họa.

Từ công khai dữ liệu đến công khai trách nhiệm

Minh bạch bằng dữ liệu mở không chỉ là nghĩa vụ, mà là thước đo năng lực và uy tín của cơ quan quản lý. Khi dữ liệu được mở, sẽ thúc đẩy tinh thần trách nhiệm và đạo đức công vụ. Một chính sách được công bố đầy đủ, kèm theo cơ sở dữ liệu minh bạch, sẽ có sức thuyết phục lớn hơn nhiều so với những thông điệp tuyên truyền đơn thuần.

Cùng với quá trình chuyển đổi số quốc gia, việc mở rộng dữ liệu trong các lĩnh vực như KH&CN, năng lượng, môi trường, y tế, giáo dục, nông nghiệp… sẽ giúp Nhà nước và người dân cùng nhìn về một hướng. Khi dữ liệu trở thành ngôn ngữ chung, đối thoại chính sách cũng sẽ trở nên thực chất hơn.

Tinh thần đó cũng chính là một phần trọng tâm của Chỉ thị 09/CT-TTg - lấy đổi mới sáng tạo làm động lực phát triển, nhưng phải dựa trên nền quản trị minh bạch, hiện đại và số hóa. Chính phủ số không chỉ quản lý bằng công nghệ, mà còn bằng niềm tin của người dân, được tạo dựng từ thông tin chính xác, công khai và có trách nhiệm.

Dữ liệu mở vì thế không chỉ là phương tiện kỹ thuật, mà là biểu tượng của một nền quản trị mới - nơi minh bạch trở thành văn hóa, nơi truyền thông chính sách được đo bằng độ tin cậy và sự tham gia của xã hội. Khi thông tin được mở, niềm tin sẽ được củng cố. Và khi niềm tin được lan tỏa, chính sách sẽ thực sự đi vào cuộc sống - bằng sức mạnh của tri thức và công nghệ./.