Mô hình đô thị 15 phút - Chìa khóa nâng cao chất lượng sống đô thị

Hà Nội đang định hình tương lai đô thị thông minh, bền vững bằng việc kết hợp mô hình đô thị 15 phút và triết lý “người dân làm trung tâm”, nhằm nâng cao chất lượng sống, giảm áp lực hạ tầng, đồng thời khẳng định vai trò tiên phong trong phát triển đô thị hiện đại.

Trong bối cảnh tốc độ đô thị hóa diễn ra nhanh chóng, Hà Nội đang phải đối diện với hàng loạt thách thức như gia tăng dân số, áp lực hạ tầng, ô nhiễm môi trường và ùn tắc giao thông. Chính vì vậy, yêu cầu đổi mới mô hình phát triển đô thị theo hướng hiện đại, bền vững và nhân văn đang trở nên cấp bách. Cùng lúc, hai xu hướng phát triển nổi bật đang được nhiều quốc gia quan tâm và Hà Nội cũng đã nghiên cứu vận dụng là mô hình "đô thị 15 phút" và mô hình "đô thị thông minh lấy người dân làm trung tâm".

Nếu đô thị 15 phút tập trung giải quyết vấn đề khoảng cách và sự tiếp cận tiện ích thiết yếu thì đô thị thông minh hướng đến việc ứng dụng công nghệ, dữ liệu để nâng cao hiệu quả quản lý và phục vụ người dân. Và khi hai mô hình này được kết hợp, Hà Nội có thể mở ra hướng đi chiến lược để kiến tạo một đô thị vừa hiện đại vừa nhân bản.

Ảnh minh họa

Đô thị 15 phút góp phần hạn chế ô nhiễm, gia tăng sự gắn kết cộng đồng.

Mô hình "đô thị 15 phút" được Giáo sư Carlos Moreno (Đại học Sorbonne, Pháp) giới thiệu năm 2016 và nhanh chóng được nhiều thành phố lớn áp dụng. Nguyên lý cơ bản là mọi nhu cầu thiết yếu của cư dân – từ giáo dục, y tế, mua sắm, giải trí, công viên, không gian xanh – đều phải có thể tiếp cận trong vòng 15 phút đi bộ hoặc xe đạp.

Đô thị 15 phút mang lại nhiều lợi ích, bởi nó không chỉ giảm thiểu thời gian di chuyển và chi phí mà còn góp phần hạn chế ô nhiễm, gia tăng sự gắn kết cộng đồng. Đồng thời, mô hình này khuyến khích phát triển các không gian đa chức năng (mixed-use), tức là tích hợp nhà ở, thương mại, dịch vụ trong cùng khu vực, thay vì tách rời từng chức năng như quy hoạch truyền thống.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, Paris (Pháp) đã áp dụng thành công với việc mở rộng vỉa hè, tăng diện tích cây xanh và bố trí lại trường học, bệnh viện trong phạm vi từng khu phố. Tại Melbourne (Úc), mô hình "20 phút neighborhood" được triển khai, cho phép cư dân tiếp cận dịch vụ thiết yếu trong phạm vi 20 phút, phù hợp với điều kiện địa lý rộng lớn.

Đáng chú ý, trong Đồ án Điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội đến năm 2045, tầm nhìn 2065, khái niệm "đô thị 15 phút" đã được đưa vào như một định hướng quan trọng, gắn liền với các khu đô thị nén, đa chức năng, phát triển dọc tuyến giao thông công cộng (TOD). Điều này cho thấy Hà Nội đã sớm nắm bắt xu hướng phát triển không gian bền vững.

Đô thị thông minh: Quản trị bằng dữ liệu, người dân ở trung tâm

Song song với xu hướng "đô thị 15 phút", Hà Nội còn định hướng phát triển "đô thị thông minh" theo triết lý người dân làm trung tâm. Đây không phải là khái niệm mới, bởi từ năm 2018, Chính phủ đã ban hành Quyết định 950/QĐ-TTg phê duyệt đề án phát triển đô thị thông minh bền vững giai đoạn 2018–2025, định hướng đến 2030.

Đô thị thông minh không chỉ là việc đưa công nghệ vào đời sống đô thị, mà còn là sự thay đổi căn bản phương thức quản lý. Nhờ các nền tảng dữ liệu và hạ tầng số, chính quyền có thể dự báo, giám sát và xử lý kịp thời các vấn đề giao thông, năng lượng, môi trường. Hệ thống thông minh còn giúp cung cấp dịch vụ công nhanh chóng, minh bạch và hiệu quả hơn.

Theo ông Trương Gia Bình, Chủ tịch VINASA, để xây dựng thành phố thông minh, điều quan trọng nhất là phải có dữ liệu đúng, đủ, sạch và sống. Nếu không có dữ liệu thì mọi công nghệ sẽ chỉ là vỏ bọc." Ý kiến này cho thấy nền tảng dữ liệu chính là "xương sống" cho đô thị thông minh.

Trong khi đó, ông Phan Thanh Sơn (FPT) nhấn mạnh, đô thị thông minh cần bắt đầu từ dữ liệu, trí tuệ nhân tạo, định danh số và các điểm chạm với người dân. Chỉ khi có sự kết nối toàn diện này, đô thị mới thực sự vận hành thông minh.

Ngoài ra, TS. KTS Phan Đăng Sơn, Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam, cũng lưu ý rằng Hà Nội cần phân biệt chiến lược áp dụng cho từng khu vực: khu phố cổ, khu đô thị cũ và khu phát triển mới. Ông cho rằng: "Không thể áp một công thức chung cho mọi không gian, mà phải dựa vào đặc thù để lựa chọn giải pháp thông minh phù hợp."

Như vậy, triết lý "người dân làm trung tâm" trong đô thị thông minh không chỉ là khẩu hiệu, mà còn đòi hỏi sự tham gia thực chất của người dân thông qua phản hồi, dữ liệu và tương tác trực tiếp với chính quyền.

Mặc dù Hà Nội đã có những định hướng mạnh mẽ, song quá trình hiện thực hóa vẫn đối mặt với nhiều khó khăn. Trước hết, về hạ tầng không gian, chỉ khoảng 15% tuyến phố hiện có vỉa hè đủ rộng cho người đi bộ. Hệ thống đường dành cho xe đạp còn thiếu, chưa được đầu tư đồng bộ. Điều này khiến việc khuyến khích người dân đi bộ hoặc sử dụng phương tiện xanh gặp trở ngại lớn.

Thứ hai, về quy hoạch, Hà Nội vốn quen với cách phân vùng chức năng tách biệt, nên để chuyển sang mô hình 15 phút – với các không gian đa chức năng – cần sự thay đổi lớn trong tư duy và thể chế.

Thứ ba, về dữ liệu và công nghệ, hệ thống quản lý giữa các sở ngành còn phân tán, thiếu tính liên thông. Nếu không có cơ chế tích hợp dữ liệu, đô thị thông minh sẽ chỉ tồn tại trên lý thuyết.

Ngoài ra, nguồn lực tài chính và nhân sự cũng là vấn đề. Các dự án đô thị thông minh và hạ tầng xanh đòi hỏi vốn đầu tư lớn, trong khi nhân lực chất lượng cao về dữ liệu, công nghệ và quản lý đô thị còn khan hiếm.

Đặc biệt, thói quen sử dụng xe máy, ô tô cá nhân đã ăn sâu vào nếp sống của người dân. Để thay đổi thói quen này cần cả hạ tầng thuận tiện, chính sách ưu đãi lẫn truyền thông hiệu quả.

Tuy khó khăn, song Hà Nội cũng có nhiều lợi thế. Thành phố đang đầu tư mạnh vào hệ thống metro và giao thông công cộng, vốn là nền tảng cho mô hình TOD kết hợp 15 phút. Đồng thời, hạ tầng số và các dự án đô thị thông minh đã được triển khai thí điểm, tạo tiền đề để nhân rộng.

Khi mô hình 15 phút được tích hợp vào đô thị thông minh, Hà Nội có thể đạt được sự kết hợp lý tưởng: không gian đô thị đa chức năng giúp người dân tiếp cận tiện ích gần nhà, trong khi hệ thống công nghệ số hỗ trợ giám sát, điều phối và nâng cao hiệu quả sử dụng hạ tầng. Nói cách khác, đô thị 15 phút tạo khung không gian, còn đô thị thông minh cung cấp bộ não vận hành.

Nâng cao chất lượng sống và khẳng định vị thế tiên phong

Để biến chủ trương thành hiện thực, các chuyên gia cho rằng Hà Nội cần một lộ trình đồng bộ với nhiều nhóm giải pháp:

Thứ nhất, hoàn thiện thể chế và quy chuẩn. Thành phố cần cập nhật Luật Thủ đô, Luật Quy hoạch, Luật Xây dựng với các tiêu chí cụ thể về đô thị thông minh và mô hình 15 phút.

Thứ hai, phát triển không gian gắn với giao thông công cộng. Các ga metro, trạm xe buýt cần được xem là "hạt nhân" để bố trí khu dân cư, dịch vụ, thương mại trong bán kính 15 phút.

Thứ ba, đầu tư hạ tầng công nghệ và dữ liệu. Việc xây dựng cơ sở dữ liệu dùng chung, triển khai hệ thống IoT và ứng dụng trí tuệ nhân tạo sẽ giúp chính quyền quản lý hiệu quả hơn.

Thứ tư, thí điểm và mở rộng dần. Thành phố nên bắt đầu từ các khu đô thị mới, nơi hạ tầng thuận lợi, để tạo hình mẫu trước khi nhân rộng ra các khu nội đô.

Thứ năm, thay đổi thói quen người dân. Cần truyền thông mạnh mẽ về lợi ích của đi bộ, xe đạp và giao thông công cộng; đồng thời đưa ra chính sách hỗ trợ, khuyến khích.

Thứ sáu, huy động nguồn lực xã hội. Sự tham gia của doanh nghiệp công nghệ, nhà đầu tư bất động sản và cộng đồng dân cư sẽ là chìa khóa để triển khai thành công.

Hà Nội đang đứng trước cơ hội lớn để trở thành hình mẫu đô thị thông minh, bền vững và nhân bản. Bằng cách kết hợp mô hình đô thị 15 phút đặt ra khung không gian sống gần gũi, tiện ích với triết lý đô thị thông minh lấy người dân làm trung tâm, cung cấp công cụ quản trị hiệu quả, thành phố có thể nâng cao chất lượng sống và khẳng định vị thế tiên phong.

Tuy nhiên, để đạt được điều đó, Hà Nội cần kiên trì vượt qua rào cản hạ tầng, thể chế và thói quen xã hội. Hơn hết, mọi chính sách phải xuất phát từ nhu cầu của người dân, bởi họ vừa là chủ thể thụ hưởng, vừa là nhân tố quan trọng trong sự vận hành của đô thị.

Nếu làm được, Hà Nội không chỉ giải quyết những vấn đề hiện tại mà còn định hình một tương lai đô thị đáng sống, nơi mỗi bước chân của người dân đều cảm nhận rõ rệt sự tiện ích, an toàn và bền vững.