Tạo 'lá chắn' bảo vệ học sinh trước cạm bẫy lừa đảo trực tuyến

Thạc sĩ Lê Trung Kiên, Phó Viện trưởng Viện Tâm lý Giáo dục và Đào tạo (IPET) nêu một số khuyến cáo để phòng chống các hình thức lừa đảo trực tuyến.

Thạc sĩ Lê Trung Kiên, Phó Viện trưởng Viện Tâm lý Giáo dục và Đào tạo. Ảnh: NVCC.

Thực trạng đáng báo động

Nhiều vụ “bắt cóc online” xuất hiện từ tháng 3/2025 tại TPHCM với 18 vụ được cơ quan chức năng ghi nhận, tổng số tiền kẻ gian chiếm đoạt khoảng 3,5 tỷ đồng.

Ở Hà Nội và một số tỉnh thành khác, kịch bản thường là giả danh cán bộ Công an, Viện kiểm sát ép nạn nhân “làm việc trực tuyến” qua Zoom rồi đe dọa, cấm tiết lộ và yêu cầu gia đình chuyển tiền chuộc 250–300 triệu đồng mới được thả.

Qua các ứng dụng Zalo, Facebook, kẻ gian lợi dụng tâm lý lo lắng của học sinh, sinh viên mới ra trường để dàn dựng cảnh “bắt giữ”, buộc nạn nhân tự cách ly trong khách sạn, cắt liên lạc với gia đình và ép chuyển tiền vào tài khoản lạ.

Có 2 vấn đề lớn nhất dẫn đến tình trạng này cần hiểu là: Khả năng tiếp cận các nền tảng mạng xã hội, không gian số mà không có sự kiểm soát từ phụ huynh hay người lớn tuổi. Hai là về khoảng cách tâm lý (những bức tường vô hình) giữa trẻ em, thanh thiếu niên và các bậc cha mẹ hay người lớn nói chung hiện nay.

Ngoài ra, việc thiếu sự tuyên truyền, giáo dục, đào tạo người trẻ (và cả người lớn nói chung) về không gian số, an toàn trên không gian số. Thiếu sự quan tâm, sát sao, thiếu sự kiểm soát từ phía gia đình, người thân.

Nhận diện các nguy cơ

Thời gian qua, nhiều vụ việc liên quan đến bắt cóc online được cơ quan chức năng khám phá, xử lý.

Trong rất nhiều hoàn cảnh là sự quan tâm không đúng cách của cha mẹ, thầy cô, người lớn tuổi khiến khoảng cách thế hệ càng bị mở rộng hơn. Trẻ càng thu mình, không thể có những mối quan hệ “thực” lành mạnh với những người xung quanh mà phải tìm tới không gian số.

Nhờ sự phát triển của công nghệ và thủ đoạn ngày càng tinh vi, phức tạp của tội phạm số, nhiều tổ chức tội phạm đã thuê cả những “nhân sự” có trình độ học vấn rất cao để vẽ kịch bản hay thiết kế các phương án, xây dựng kế hoạch tỉ mỉ, chi tiết để thực hiện các hành vi phạm tội.

Tất cả những yếu tố tâm lý trẻ vị thành niên, những vấn đề người trẻ ngày nay gặp phải – đặc biệt các vấn đề tâm lý, khoảng cách thế hệ, sự thiếu kiểm soát không gian mạng, và thủ đoạn ngày càng tinh vi của tội phạm đã biến đối tượng người trẻ (học sinh, sinh viên) thành những mục tiêu lý tưởng cho tội phạm số.

Kẻ lừa đảo thường gọi điện, thông báo nạn nhân liên quan đến “vụ án rửa tiền” hoặc “buôn bán ma túy” để gây hoang mang tâm lý và đe dọa phạt nặng nếu không hợp tác. Yêu cầu cài app Zoom, Google Meet hay các ứng dụng tương tự, ép buộc tự cách ly trong khách sạn, cắt liên lạc với gia đình, chỉ nghe điện thoại qua các phần mềm ghi âm, phát video giả “bắt giữ” rồi đòi chuyển tiền chuộc hàng trăm triệu đồng.

Báo “mất tài khoản ngân hàng” hoặc “tài khoản bị khóa” qua tin nhắn, đòi cung cấp mã OTP, thông tin cá nhân để “mở lại”. Mời gọi trúng thưởng, khuyến mãi hấp dẫn hoặc cơ hội việc làm lương cao, rồi bắt nạn nhân chuyển khoản đặt cọc, phí dịch vụ để nhận giải hoặc hợp đồng giả. Dẫn dụ vào nhóm chat kín trên Zalo/Facebook kèm liên kết lạ, ép nạn nhân chia sẻ thông tin, hình ảnh nhạy cảm rồi tống tiền gia đình.

Tạo 'lá chắn' bảo vệ con trẻ

Thạc sĩ Lê Trung Kiên tư vấn tâm lý cho học sinh lớp 12.

Theo thạc sĩ Lê Trung Kiên, các bậc cha mẹ, thầy cô, người lớn cần học cách gần gũi người trẻ đúng cách, trao đổi thường xuyên, nhận diện những bất thường. Khi trẻ luôn cảm thấy an toàn, được bảo vệ, có thể chia sẻ thì sẽ ít có xu hướng tìm tới không gian số để “trút bầu tâm sự” hay dễ dàng bị kẻ xấu lợi dụng tâm lý bất ổn để thao túng.

Để gần trẻ, người lớn cần hạn chế trách móc con, so sánh với con nhà khác. Hãy gần con, lắng nghe, cảm thông, nhẫn nại, vị tha nhưng cũng phải thể hiện được rõ vai trò (giữa cha mẹ - con cái, thầy – trò, người lớn – trẻ nhỏ) chứ không để đánh đồng.

Cha mẹ, thầy cô, người lớn cần phối hợp giám sát các hoạt động trên không gian số, qua các thiết bị thông minh của trẻ. Tổ chức trò chuyện, hướng dẫn, thậm chí có các buổi đào tạo chuyên nghiệp về an toàn trên không gian số.

Với các em học sinh, sinh viên, Thạc sĩ Lê Trung Kiên lưu ý, các em tuyệt đối không chia sẻ thông tin cá nhân (địa chỉ, số điện thoại, hình ảnh nhạy cảm) lên mạng xã hội. Luôn cảnh giác với cuộc gọi, tin nhắn lạ yêu cầu cung cấp OTP, chuyển khoản hay cài ứng dụng mới.

Không tham gia các nhóm chát kín, nhấp vào link lạ hoặc đăng nhập Zalo/Facebook qua đường dẫn không rõ nguồn gốc. Dùng mật khẩu mạnh, bật xác thực hai yếu tố (2FA) cho tài khoản mạng xã hội và ngân hàng. Thông báo ngay cho thầy cô, cha mẹ hoặc Công an khi có nội dung đe dọa, tống tiền qua mạng. 

Vị chuyên gia cũng khuyến cáo người dân nói chung cần nâng cao cảnh giác, xác minh thông tin qua đường dây nóng của Công an địa phương, không làm việc qua điện thoại với người tự xưng là lực lượng chức năng.

Khi phát hiện các dấu hiệu lừa đảo trên mạng, báo ngay với cơ quan Công an nơi gân nhất hoặc cơ quan quản lý an toàn thông tin để kịp thời ngăn chặn. Ủng hộ quy định siết chặt độ tuổi sử dụng mạng xã hội, đồng thời vận động cơ quan, doanh nghiệp phát triển giải pháp bảo vệ trẻ em trên không gian mạng.