Thuế thuốc lá: Chính sách cùng thắng vì sức khoẻ cộng đồng và tăng trưởng bền vững

Tăng thuế thuốc lá được đánh giá là một trong những công cụ chính sách công hiệu quả nhất để giảm sử dụng thuốc lá, bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đồng thời góp phần tăng thu ngân sách và thúc đẩy tăng trưởng bền vững.

Sáng 3/6 tại Hà Nội, Cục Báo chí (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) phối hợp với Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam tổ chức Hội thảo cung cấp thông tin về phòng, chống tác hại của thuốc lá, với chủ đề “Thuế thuốc lá và Phát triển bền vững”. Sự kiện thu hút hơn 100 phóng viên, biên tập viên từ các cơ quan báo chí trên cả nước tham dự, thể hiện mối quan tâm lớn của truyền thông đối với vấn đề sức khỏe cộng đồng và chính sách thuế thuốc lá.

Trong bối cảnh Việt Nam đang nỗ lực hướng tới phát triển bền vững, giảm bất bình đẳng và xây dựng một xã hội khỏe mạnh, công bằng, thì tăng thuế thuốc lá không phải là lựa chọn - mà là một đòi hỏi cấp thiết để giảm thiểu những tổn thất về y tế và kinh tế do sử dụng thuốc lá gây ra, đồng thời tạo thêm nguồn thu đáng kể cho ngân sách để đầu tư vào y tế, giáo dục và các ưu tiên phát triển khác, thúc đẩy tăng trưởng bền vững.

Quang cảnh buổi Hội thảo cung cấp thông tin về phòng, chống tác hại của thuốc lá.

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Ths. Đặng Khắc Lợi - Phó Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch) cho biết, trong thời gian qua, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Việt Nam đã chỉ đạo các cơ quan báo chí truyền thông thông tin nhiều về nội dung có liên quan đến tác hại của thuốc lá, thuế đối với thuốc lá. 

“Theo thống kê của chúng tôi, từ ngày 01/01/2025 - 31/5/2025 đã có 11.327 tin, bài của các cơ quan báo chí thông tin về nội dung này, riêng về nội dung thuế đối với thuốc lá có 1.537 tin, bài; nội dung tác hại của thuốc lá có 2.003 tin, bài; nội dung Thuế thuốc lá và Phát triển bền vững có 709 tin, bài các cơ quan báo chí thông tin rất đa dạng như đăng tải các bài phân tích, Infograpphic, phỏng vấn chuyên gia, tọa đàm, chương trình phát thanh, chương trình truyền hình, qua đó nhằm nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá, khuyến khích người dân từ bỏ thuốc lá và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Các cơ quan báo chí thông tin nhiều như: Đài Truyền hình Việt Nam, Báo sức khỏe và Đời sống, Báo Nhân dân, Báo Pháp luật Việt Nam, Báo Thanh niên, Báo Tuổi trẻ, Báo Lao động, Tạp chí Tin học và Đời Sống…” - Ths. Đặng Khắc Lợi thông tin.

Như chúng ta đã biết, mỗi năm, thuốc lá cướp đi sinh mạng của hơn 8 triệu người, trong đó có gần 7 triệu người đang và đã từng hút thuốc, và 1,3 triệu người không hút thuốc nhưng bị tiếp xúc thụ động với khói thuốc của người khác. Số người chết vì thuốc lá nhiều hơn tổng số người chết vì HIV⁄AIDS, lao phổi và sốt rét cộng lại.

Với hơn 15 triệu người hút thuốc, Việt Nam đang phải chịu gánh nặng y tế và kinh tế khổng lồ, với hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm do hút thuốc lá chủ động và tiếp xúc với khói thuốc lá thụ động. Đồng thời, chi phí y tế và thiệt hại kinh tế ước tính lên tới 108.000 tỷ đồng mỗi năm, tương đương khoảng 1,1% GDP. Đây là mối đe dọa đối với sự phát triển kinh tế và xã hội của đất nước. Trong thời gian qua, mặc dù tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành tại Việt Nam đã giảm từ 47,4% năm 2010 xuống còn 41,1% năm 2021, mức giảm này vẫn còn khiêm tốn. Việt Nam vẫn nằm trong nhóm 15 quốc gia có tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc cao nhất thế giới và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN .

Ông Nguyễn Tuấn Lâm,chuyên gia phòng chống tác hại thuốc lá của WHO phân tích tại hội thảo. Ảnh: VIẾT THỊNH

Theo WHO, giá thuốc lá tại Việt Nam hiện vẫn thuộc nhóm thấp nhất khu vực Tây Thái Bình Dương, trung bình chưa đến 1 USD/bao. Một khảo sát của Trường Đại học Y tế Công cộng năm 2023 còn ghi nhận trên thị trường có tới 40 nhãn hiệu thuốc lá có giá bán lẻ dưới 10.000 đồng/bao, trong đó có loại chỉ 7.000 đồng.

“Thuốc lá ngày càng dễ mua, đặc biệt với nhóm thu nhập thấp. Trong khi đó, hệ thống thuế hiện hành chủ yếu theo tỉ lệ, khiến sản phẩm giá rẻ chịu mức thuế thấp hơn, vô hình trung khuyến khích tiêu dùng các nhãn hiệu giá rẻ”- ông Nguyễn Tuấn Lâm, chuyên gia phòng chống tác hại thuốc lá của WHO phân tích.

Ông Lâm nhấn mạnh: “Tăng thuế là biện pháp nhanh và hiệu quả nhất để giảm sử dụng thuốc lá”.

Cũng tại hội thảo, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam - bà Angela Pratt - phát biểu qua video: "Tăng thuế thuốc lá giống như một loại vaccine. Khi người trẻ bắt đầu không hút thuốc, chúng ta đang bảo vệ họ cả đời khỏi nguy cơ bệnh tật. Việc tăng thuế không phải là lựa chọn mà là hành động cần thiết".

Trước lập luận cho rằng tăng thuế thuốc lá sẽ làm gia tăng buôn lậu và thất nghiệp, đại diện WHO cho biết không có bằng chứng nào cho thấy giá cao làm tăng buôn lậu.

Thực tế, các quốc gia tăng thuế thuốc lá mạnh như Thái Lan và Philippines đều giảm được tỉ lệ hút thuốc và tăng thu ngân sách. Trong đó, Philippines ghi nhận số người hút thuốc giảm 30% trong khi thu từ thuế thuốc lá tăng hơn 400% từ năm 2012 đến 2022.

Tăng thuế thuốc lá là biện pháp cùng thắng: thắng cho y tế công cộng, và thắng cho nguồn thu ngân sách từ thuế. Tăng thuế thuốc lá là biện pháp tốt cho phát triển bền vững. Mức thuế của Việt Nam rất thấp so với các nước trong khu vực. Tăng thuế ở mức cao tối ưu nhất có thể, nhưng không dưới 5000 đồng/bao vào năm 2026 và theo lộ trình để đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030 (áp thêm vào mức thuế theo tỷ lệ hiện tại).

Phương án khuyến nghị của WHO sẽ giúp giảm tỷ lệ hút thuốc lá ở nam và nữ sẽ xuống dưới 36% và 1,0% tương ứng vào năm 2030, qua đó sẽ đạt được các mục tiêu Chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại của thuốc lá Việt Nam. Phương án này, sẽ làm giảm đáng kể tổng số người hút thuốc, ước tính giảm khoảng 696.000 người vào năm 2030 so với năm 2020. Đồng thời, giúp tăng doanh thu thuế them 29.000 tỷ đồng vào năm 2030 so với năm 2020. 

Trong bối cảnh Việt Nam đang nỗ lực hướng tới phát triển bền vững, giảm bất bình đẳng và xây dựng một xã hội khỏe mạnh, công bằng, thì tăng thuế thuốc lá không phải là lựa chọn - mà là một đòi hỏi cấp thiết. Đây là thời điểm để các nhà hoạch định chính sách thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm thiểu tác hại của thuốc lá, đồng thời củng cố nguồn lực cho phát triển.