Vẽ lại bản đồ bán dẫn toàn cầu: Việt Nam ở đâu?

Trong buổi tọa đàm "Vẽ lại bản đồ bán dẫn toàn cầu: Việt Nam ở đâu?" do công ty Nhã Nam tổ chức nhân dịp ra mắt cuốn sách “Chip War - Cuộc chiến vi mạch” của Chris Miller, các chuyên gia đã chia sẻ những cơ hội, thách thức của ngành bán dẫn toàn cầu, dù đây vẫn là lĩnh vực mới mẻ tại Việt Nam.

Tọa đàm "Vẽ lại bản đồ bán dẫn toàn cầu: Việt Nam ở đâu?" do công ty Nhã Nam tổ chức nhân dịp ra mắt cuốn sách “Chip War - Cuộc chiến vi mạch” của Chris Miller.

AI là xu hướng còn phát triển trên toàn cầu trong tương lai, việc ứng dụng AI trong cuộc sống hằng ngày cũng sẽ trở nên phổ biến hơn. Đây cũng được cho là một động lực ngày càng lớn cho sự phát triển của công nghiệp bán dẫn không chỉ là về số lượng, mức độ lan tỏa, sự ảnh hưởng đến cuộc sống hằng ngày mà còn là về chất lượng. Việc phát triển bán dẫn và AI một cách song hành cũng là điều được Chris Miller - tác giả cuốn Chip War từng nhấn mạnh.

Cuộc đua bán dẫn 

Giám đốc Intel Việt Nam, ông Phùng Việt Thắng chia sẻ: “Một trong những động lực phát triển ngành công nghiệp bán dẫn trong thời gian tới chính là sự bùng nổ về AI (trí tuệ nhân tạo). Ở chiều ngược lại, sự phát triển của bán dẫn sẽ hiện thực hóa mong muốn xử lý tính toán liên quan đến AI. Hai ngành bán dẫn và AI sẽ có tác động tương hỗ, song hành trong thời gian rất dài nữa”.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Việt Hải - Giám đốc Công nghệ Công ty SNS (Sirius Network Solution) nhận định: “Những xu hướng mới như chip AI, hay chip AI mô phỏng hoàn toàn não người, chip lượng tử… sẽ thay đổi tương lai của chúng ta trong 10 năm tới.

"Bán dẫn là “mặt trận” rất lớn, liên quan tới nhiều ngành/lĩnh vực như vật liệu, vật lý, hóa học, cơ khí… Một số quốc gia có những tiềm lực mạnh hơn về con người sẽ đóng vai trò quyết định hơn so với những quốc gia mà tiềm lực con người còn hạn hẹp. Nhật Bản là ví dụ điển hình, tỷ lệ già hóa cao, lực lượng lao động trẻ không còn năng động nữa, đã dẫn đến chuyện mất vị trí trong ngành bán dẫn”, ông Hải phân tích.

Ông Nguyễn Việt Hải - Giám đốc Công nghệ Công ty SNS (Sirius Network Solution) chia sẻ tại toạ đàm.

Theo ông Phạm Sỹ Thành - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu kinh tế và chiến lược Trung Quốc (CESS), bán dẫn là ngành xếp thứ 2 trong tất cả các ngành công nghiệp toàn cầu về chi tiêu cho R&D (nghiên cứu và phát triển), chỉ đứng sau ngành hóa sinh, sinh dược. R&D cho bán dẫn chiếm 14,8% tổng doanh thu. 

Mức độ chi cho R&D cũng tùy từng phân khúc của ngành bán dẫn. Trong phân khúc thiết kế chip, R&D của chip logic là 28% doanh thu, còn với memory chip (bộ nhớ chip) có thể ít hơn một chút.

Mặt khác, tùy quốc gia sẽ có mức chi R&D khác nhau. Mỹ là quốc gia có mức chi cho R&D bán dẫn dày đặc nhất. Trong danh mục sản phẩm chip tiên tiến (dưới 10nm) hiện nay, xét về sở hữu trí tuệ IP và design (thiết kế) thì 94% nằm ở Mỹ và EU, trong đó 2/3 của Mỹ và 1/3 của EU. Những số liệu này cho thấy sức mạnh R&D của Mỹ và EU trong chuỗi bán dẫn toàn cầu. 

“Bán dẫn cơ bản có 3 phân khúc: Thiết kế; Sản xuất; Đóng gói và kiểm thử. Hiện nay, lợi thế thiết kế đang nằm ở Mỹ và châu Âu. Sau khi thiết kế xong bản mạch chip, một số nước ở Đông Á, chủ yếu là Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc sẽ chuẩn bị nguyên vật liệu quan trọng cho sản xuất bán dẫn, sau đấy dồn về khu vực Đông Bắc Á, chủ yếu Trung Quốc, Đài Loan (Trung Quốc) và một số nước ở Đông Nam Á để sản xuất, chế tạo ra chip.

Nhìn chung, nói về bản đồ bán dẫn hiện nay, ngoài Mỹ và EU, thì 4 địa điểm gồm Trung Quốc - Nhật Bản - Hàn Quốc - vùng lãnh thổ Đài Loan (Trung Quốc) cơ bản đang đảm nhiệm hết nhiệm vụ của ngành bán dẫn trên toàn cầu”, ông Thành cho hay.

Ông Phạm Sỹ Thành - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu kinh tế và chiến lược Trung Quốc phát biểu tại toạ đàm.

Vai trò của Chính phủ trong việc phát triển chất bán dẫn

Một vấn đề còn nhiều quan điểm trái chiều hiện nay là vai trò của nhà nước trong ngành công nghiệp bán dẫn.

Chris Miller - tác giả cuốn sách “Chip War - Cuộc chiến vi mạch” cho rằng, nhà nước gần như không đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra hiệu quả cho ngành bán dẫn.

Trong khi đó, ông Thắng cho rằng Nhà nước có vai trò quan trọng đối với ngành thiết bị bán dẫn. Để diễn giải rõ hơn quan điểm của mình, ông cho biết nhà nước có sự hỗ trợ, năng lực tài chính và nguồn nhân lực để phục vụ cho ngành bán dẫn.

Bên cạnh đó, môi trường hoạt động công ty bán dẫn dựa vào tầm nhìn chiến lược lâu dài. Điều đó được đảm bảo bằng chính sách pháp lý rõ ràng và hỗ trợ nguồn lực tối ưu từ phía Chính phủ.

Ở một góc độ khác, ông Hải lại nhận định: "Trong những năm gần đây, bất kỳ sự tham gia nào của nhà nước đều không hiệu quả hoặc đi ngược lại thị trường." Theo ông, sự phát triển ngành bán dẫn còn liên quan tới sức mạnh, an ninh của quốc gia.

Bàn về vai trò của các quốc gia trong thị trường bán dẫn toàn cầu, ông Thắng cho biết, sự tự chủ trong công nghệ nói chung và ngành bán dẫn nói riêng đảm bảo quyền lợi, an ninh quốc gia. Trong cuộc đua đó, chính phủ đưa ra chính sách, hoạt động nhất định để giành được thị phần lớn nhất.

Thay vì tự chủ về công nghệ, ông Hải cho rằng sự can thiệp của chính phủ chỉ quan trọng trong từng giai đoạn nhất định. Nhưng sau đó, yếu tố quan trọng hơn vẫn là thị trường, phải có thị trường thì mới có thể phát triển tất cả các ngành.

Ông cho biết: "Cuộc đua về tiền trị giá hàng tỷ đô la cuối cùng dẫn tới câu hỏi: Cách chi tiêu số tiền đó có dẫn dắt được thị trường hay không."

Theo ý kiến của ông Hải, khi một quốc gia cố gắng đạt được sự tự chủ công nghệ là đang đi ngược lại chuỗi cung ứng toàn cầu khi mà các mắt xích trong chuỗi cung ứng phải phụ thuộc lẫn nhau để cùng tạo nên sản phẩm. Rất khó để tự quốc gia đó làm hết được tất cả các bước trong quy trình.

Dù các chuyên gia có ý kiến khác nhau về tầm quan trọng của chính phủ trong việc thúc đẩy sự phát triển của ngành bán dẫn, tuy nhiên theo các chuyên gia, cần đánh giá thật kỹ tác động của chính phủ qua các chính sách ban hành để có hướng xử lý phù hợp.

Việt Nam nên đi theo hướng nào khi tham gia chuỗi bán dẫn?

Ông Lê Minh Quốc, kỹ sư MK Group, người góp phần làm chip điện tử cho căn cước công dân và có 42 năm kinh nghiệm trong ngành, nhận định rằng trong "cuộc đua" bán dẫn, Việt Nam nên tỉnh táo lựa chọn các thị trường ngách thay vì những ngành đỉnh cao như chế tạo wafer.

Theo đó, chế tạo wafer hay các ngành công nghiệp bán dẫn kỹ thuật cao khác như in quang khắc là cuộc chơi tiêu tốn hàng trăm, thậm chí hàng nghìn tỷ USD. Tuy nhiên, đầu tư ban đầu không phải rào cản duy nhất mà vấn đề còn nằm ở đầu ra thương mại và câu hỏi "Bán cho ai?", bởi ngay cả một "đế chế" công nghệ như Samsung vẫn chưa thể thành công lớn với dòng chip riêng Exynos do cạnh tranh quá mạnh.

Thay vào đó, Việt Nam nên hiểu được thế mạnh của nước ta, tập trung vào các thị trường ngách và đánh mạnh vào đó. Thành công sẽ nằm ở định hướng của nhà nước, cũng như quyết tâm của doanh nghiệp.

“Việt Nam đang có xu hướng nhiều trường đại học mở trung tâm đào tạo thiết kế chip. Câu hỏi đặt ra: Học thiết kế chip xong, ai sẽ thuê làm thiết kế chip? Không biết các trường đại học, trung tâm lớn đã có câu trả lời chưa. Nếu không trả lời được, cứ đào tạo ra sẽ dẫn tới chuyện người được đào tạo thiết kế chip nhưng sau đó lại đi làm lái xe Grab. Tôi chưa thấy Bộ Giáo dục và Đào tạo định hướng cho rõ ràng xem đào tạo ra để làm gì”, ông Quốc nêu thêm một vấn đề cần lưu tâm.

Để đảm bảo được đầu ra cho nguồn nhân lực chất lượng cao này, ông Quốc nhấn mạnh tầm quan trọng của định hướng trong giáo dục, hơn nữa còn phải đảm bảo đầu ra cho sinh viên với những đối tác có nhu cầu.

Cũng theo vị kỹ sư giàu kinh nghiệm, ít nhất trong 20 năm tới, ngành bán dẫn sẽ phụ thuộc mạnh vào khoa học cơ bản như Toán, Lý, Hóa. Tuy nhiên, ông nhận định hiện nay xã hội chúng ta đang xem nhẹ khoa học cơ bản mà chỉ tập trung vào "công nghệ ăn xổi", chạy theo thị trường.

Đây là một điều đáng tiếc bởi lẽ sản phẩm công nghệ phụ thuộc vào vòng đời và tính thương mại hóa. Nếu sản phẩm ra đời mà không bán được, chắc chắn sẽ bị người khác thay thế. Nếu không có nền tảng là khoa học cơ bản dẫn dắt, mọi công nghệ sẽ chỉ là "lâu đài trên cát".

Chia sẻ về vấn đề trên, ông Hải cho rằng Việt Nam vốn có tiềm năng lớn để thâm nhập ngành công nghiệp bán dẫn, ở chỗ nguồn nhân lực trẻ và nền tảng STEM tốt. Tuy nhiên, cần mau chóng nhận ra được thế mạnh của chúng ta và có định hướng tốt để tránh "thấy người ăn khoai cũng vác mai đi đào".

Đối với câu hỏi cơ hội nào cho người trẻ Việt Nam trong thị trường bán dẫn hiện nay, ông Thắng nhận định chúng ta phải chấp nhận rằng không có sự gắn kết 100% giữa cung và cầu trong đào tạo nhân lực bán dẫn, nhất là khi đây là một ngành cực kỳ mới. Tuy nhiên, nhân lực trẻ cần tập trung phát triển mạnh vào nền tảng công nghệ, kỹ thuật vì bán dẫn là một ngành rất rộng, phân hóa rất mạnh mẽ và miễn là có năng lực đáp ứng thì sẽ có cơ hội.

Giám đốc Intel Việt Nam, ông Phùng Việt Thắng chia sẻ tại toạ đàm.

Ông Thắng cũng không quên nhấn mạnh vai trò cốt yếu của khoa học cơ bản trong đào tạo nhân lực. "Trong 10-15 năm nữa, giá trị của ngành khoa học cơ bản đối với tôi sẽ trở nên quan trọng hơn rất nhiều", ông nhấn mạnh và chia sẻ rằng thách thức của việc không đầu tư chính đáng vào các bộ môn này đang hiện hữu ngày càng lớn với mọi quốc gia, không chỉ Việt Nam. 

Đồng tình với ý kiến này, ông Hải với vai trò là một người trực tiếp làm trong ngành chế tạo các thiết bị điện tử cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của khoa học cơ bản, tuy nhiên không quên nhắc nhở rằng đây là những ngành học khó, đào thải cao và cần nhiều nỗ lực.

Câu hỏi làm bán dẫn hay không không chỉ dừng lại ở câu chuyện công nghệ hay kinh doanh, mà theo ông Quốc đây còn là vấn đề an ninh quốc gia. "Căn cước công dân gắn chip chứa toàn bộ thông tin cá nhân của người dân, và yêu cầu bảo mật là vô cùng lớn, đến mức bảo mật của thẻ ngân hàng hay SIM điện thoại 'không là gì cả'", ông Quốc nhấn mạnh, và nói thêm về vấn đề an ninh, bảo mật của căn cước công dân gắn chip, Bộ Công an làm vô cùng chặt chẽ, kiểm soát từng con chip từ phần cứng cho đến phần mềm OS. Để hoàn toàn kiểm soát vấn đề bảo mật với yêu cầu cao như vậy, việc tự chủ công nghệ sản xuất này là sống còn.

Ngoài ra, ông Quốc cũng tự hào chia sẻ rằng hiện nay thẻ căn cước công dân gắn chip đã có thể đáp ứng về mặt kỹ thuật để thay thế hộ chiếu khi xuất cảnh trong trường hợp Việt Nam và nước ngoài ký kết điều ước hoặc thỏa thuận quốc tế cho phép công dân dùng thẻ này xuất trình thay cho hộ chiếu trên lãnh thổ của nhau. 

Theo thông tin từ Phiên họp thứ 21 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các quốc gia ASEAN đang hướng tới mục tiêu thống nhất các loại giấy tờ tùy thân, bao gồm cả việc sử dụng căn cước công dân. ASEAN gồm 10 quốc gia là Brunei, Campuchia, Indonesia, Lào, Malaysia, Myanmar, Philippines, Singapore, Thái Lan và Việt Nam.

Cuốn sách Chip War - cuộc chiến vi mạch của tác giả Chris Miller. 

PV (Theo Tạp chí Tin học và Đời sống)