Hoạt động báo chí của Nguyễn Ái Quốc năm 1925 và khai sinh nền Báo chí Cách mạng Việt Nam

Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025), Tạp chí Tin học và Đời sống trân trọng kính mời độc giả cùng điểm lại những hoạt động cách mạng nổi bật của Nguyễn Ái Quốc vào năm 1925 và khai sinh nền Báo chí Cách mạng Việt Nam.

Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và tờ Báo Thanh Niên.

PHÊ PHÁN SỰ CẤM ĐOÁN BÁO CHÍ CỦA CHÍNH QUYỀN THỰC DÂN PHÁP 

Trong tác phẩm “Bản án chế độ thực dân Pháp” xuất bản năm 1925 bằng tiếng Pháp, Nguyễn Ái Quốc đã tố cáo sự bóc lột, áp bức của thực dân Pháp đối với các dân tộc thuộc địa. Trong đó Người dành 01 Chương để tố cáo về chính sách ngu dân và cấm đoán quyền tự do báo chí. Theo sắc lệnh năm 1898 của thực dân Pháp, báo chí bản xứ phải chịu kiểm duyệt trước khi in. Sắc lệnh đó viết: “Việc lưu hành báo chí bất cứ bằng thứ tiếng gì, đều có thể bị cấm do nghị định của quan Toàn quyền". "Báo tiếng Việt không được xuất bản, nếu không được phép của quan Toàn quyền. Giấy phép chỉ cấp với điều kiện là các bài báo phải được quan Thống đốc duyệt trước. Giấy phép ấy có thể rút lúc nào cũng được". “Mọi cuộc trưng bày hoặc phổ biến những bài hát, biếm họa hoặc tranh ảnh làm thương tổn đến sự tôn kính đối với các nhà cầm quyền đều bị trừng trị". Với biện pháp đó, chính quyền Đông Dương có thể ỉm được tất cả mọi vụ nhơ nhớp và tha hồ mà lạm quyền.

Trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp ở Việt Bắc, Chủ tịch Hồ Chí Minh dành thời gian đọc sách, báo. Ảnh: TTXVN

Nguyễn Ái Quốc còn vạch trần sự kiểm duyệt báo chí của chính quyền thực dân đối với cả những tờ báo xuất bản bằng tiếng Pháp ở chính quốc gửi về Việt Nam đều bị thu giữ. Bàn tay bỉ ổi của kiểm duyệt không dừng lại ở các xuất bản phẩm tiếng Việt mà còn rờ mó cả vào các tờ báo tiếng Pháp không chịu ca tụng đức độ của các “Cụ lớn" thuộc địa. Sở Bưu điện và Sở Mật thám Nam Kỳ đã nhận được lệnh không để lọt - bất cứ với lý do gì - những thư từ, bài vở, v.v. gửi cho báo Le Paria (Báo “Người cùng khổ” do Nguyễn Ái Quốc sáng lập tại Pháp năm 1922) xuất bản ở Pari hoặc của tờ báo ấy gửi về. Chính phủ Đông Dương tìm mọi cách để tổ chức phá hoại tờ báo Le Paria và các tờ báo tiến bộ khác. Thậm chí còn thẳng tay bắt và tống giam ông C-lê-măng-ti chủ nhiệm tờ báo L’Argus Indochinois chỉ với lý do“vì tờ báo này có những lối phê bình và châm biếm không hợp khẩu vị của những nhà đương quyền”. 

KHAI SINH NỀN BÁO CHÍ CÁCH MẠNG VIỆT NAM

Được Quốc tế Cộng sản phái về Quảng Châu, Trung Quốc hoạt động cách mạng cuối năm 1924, Nguyễn Ái Quốc tích cực liên lạc với những người Việt Nam yêu nước đang hoạt động tại đây. Đến tháng 2/1925, trong báo cáo gửi Đoàn Chủ tịch Quốc tế Cộng sản, Người cho biết “chúng tôi đã lập một nhóm bí mật gồm 9 hội viên”. Sau đó Nguyễn Ái Quốc thành lập một tổ chức quần chúng rộng hơn để tập hợp đông đảo thanh niên yêu nước trong và ngoài nước. Tháng 6/1925, Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên theo khuynh hướng mácxít ra đời. Về mặt tổ chức Nguyễn Ái Quốc muốn thí điểm mô hình hoạt động của Hội cho một đảng cộng sản trong tương lai. Chức năng chính của Hội lúc này là tuyên truyền chủ nghĩa Mác về Việt Nam, vậy nên Nguyễn Ái Quốc đã vạch ra kế hoạch rất cụ thể:  “Ở nước ngoài - chuẩn bị tài liệu tuyên truyền và đảm bảo chắc chắn việc xuất bản định kỳ một tờ báo của Hội”. Theo đó trong chương trình học của Lớp huấn luyện chính trị đầu tiên dành cho thanh niên Việt Nam yêu nước khai mạc tại Quảng Châu năm 1925, Nguyễn Ái Quốc trực tiếp là giáo viên dạy học viên chuyên đề về kỹ năng làm báo, diễn thuyết.

Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trực tiếp là giáo viên Lớp huấn luyện chính trị đầu tiên dành cho thanh niên Việt Nam yêu nước khai mạc tại Quảng Châu năm 1925.

Như vậy, năm 1925, cùng với việc đào tạo đội ngũ cán bộ chính trị, quân sự, Nguyễn Ái Quốc chủ trương xuất bản sách và báo chí, làm phương tiện tuyên truyền. Bởi theo Người, không có sách báo thì không thể chuyển tải các chủ trương của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên đến tận các tổ chức cơ sở, đến từng hội viên, đặc biệt trong điều kiện hoạt động bí mật, trong sự cấm đoán gắt gao của thực dân Pháp.

Báo Thanh Niên, cơ quan ngôn luận của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, tờ báo cách mạng tiếng Việt đầu tiên, do Nguyễn Ái Quốc sáng lập ra số đầu tiên vào ngày 21/6/1925 tại Quảng Châu, Trung Quốc. Đây là tờ báo đầu tiên trong lịch sử báo chí vô sản nước ta. Báo Thanh Niên được in trên khổ giấy học trò (khoảng 18 cm x 24 cm), viết bằng bút sắt trên giấy sáp, mỗi số 2 trang, có số 4 trang, những số đặc biệt in 5 trang. Mỗi trang chia thành hai cột, mỗi cột từ 23 - 26 dòng chữ. Báo có số mục, số bài ít, các bài viết thường ngắn gọn, súc tích, dễ hiểu. Nguyễn Ái Quốc là cây bút chủ chốt của tờ báo thời gian đầu. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, những bài ký Z.A.C là của Nguyễn Ái Quốc, đó là những bài quan trọng về chính trị, tư tưởng. Bài viết của Z.A.C trên số 1 Báo Thanh Niên thể hiện rõ Tuyên ngôn của tờ báo là tuyên truyền, tập hợp nhân dân đoàn kết cùng làm cách mạng giải phóng dân tộc:

“Để dẫn dắt nhân dân làm một sự nghiệp vĩ đại cần phải có một sức lãnh đạo, sức lãnh đạo đó không phải có một vài người thôi, mà phát sinh từ sự hiệp lực của hàng ngàn vạn người.

Muốn cho hàng ngàn hàng vạn người ấy đoàn kết chặt chẽ với nhau thì họ phải cùng một ý chí như nhau, họ phải nuôi kỳ vọng giống nhau, có vậy mới có đoàn kết.

Khi nào cùng ý chí, cùng kỳ vọng thì khi ấy mới có thể đoàn kết, bằng không dầu có hô hào đoàn kết mấy đi nữa cũng không thể nào đoàn kết được.

Sự nghiệp cách mạng lớn lắm. Những người cách mạng phải đoàn kết với nhau để thực hiện sự nghiệp đó. Người mình đã làm việc cách mạng nhiều năm rồi mà chưa thành công bởi vì thiếu đoàn kết với nhau”.

Báo Thanh Niên tập trung tuyên truyền những chủ đề chính là: Đế quốc và thuộc địa, cách mạng và cải lương, vì lẽ gì người Việt Nam chưa làm cách mạng được? Những trở ngại về tư tưởng và tổ chức cần vượt qua, đảng cách mạng - Đảng Cộng sản, cách mạng dân tộc và cách mạng thế giới, đảng cách mạng và mặt trận dân tộc thống nhất, hướng tới phát động một phong trào đấu tranh của quần chúng, học tập kinh nghiệm các cuộc cách mạng thế giới, học tập lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin…

Từ tháng 6/1925 đến tháng 4/1927, tức là thời kỳ có sự chỉ đạo trực tiếp của Nguyễn Ái Quốc, báo Thanh Niên ra được 88 số. Sau khi Nguyễn Ái Quốc rời Quảng Châu, báo Thanh Niên chuyển sang xuất bản tại Hồng Kông, ra được tất cả 208 số. Suốt trong thời kỳ tồn tại của mình, Hội Việt Nam Cách mạng Thanh Niên, tổ chức cách mạng do Người lập ra đã sử dụng thành công và có hiệu quả Báo Thanh Niên là vũ khí tư tưởng sắc bén. Ngày 21/6/1925 xuất bản số báo Thanh Niên đầu tiên được lấy làm ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam.