'Vệ sĩ số' cho hàng hoá

Từ những chiếc tem giấy dễ bị làm giả đến tem điện tử tích hợp blockchain, hành trình số hóa chống hàng giả tại các làng nghề truyền thống đang có bước tiến rõ rệt nhờ sự vào cuộc của các cá nhân, hợp tác xã và doanh nghiệp công nghệ khởi nghiệp.

Từ tem giấy đến blockchain

Làng nghề Đồng Kỵ (Bắc Ninh) từng nổi tiếng với đồ gỗ thủ công cao cấp nhưng cũng từng điêu đứng vì hàng nhái từ nơi khác đội lốt. “Chúng tôi dán tem giấy bao năm nhưng tem đó ai cũng in được. Khách hàng nước ngoài lắc đầu, họ đòi sản phẩm có xác thực điện tử", ông Nguyễn Văn Huy, chủ một xưởng gỗ mỹ nghệ chia sẻ.

Từ cuối 2024, ông Huy bắt tay với startup công nghệ iCheck để gắn mã QR xác thực 3 lớp cho từng sản phẩm: thông tin nghệ nhân chế tác, nguyên liệu sử dụng và thời điểm hoàn thành. Khách chỉ cần dùng điện thoại quét là tra được nguồn gốc và kiểm tra hàng chính hãng. Doanh thu bán hàng online theo ông Huy đã tăng 20%, lượng khách quay lại cũng cao hơn nhờ niềm tin vào sản phẩm thật.

Nhiều doanh nghiệp chủ động tiếp cận công nghệ chống hàng giả.

Không chỉ làng nghề, trong lĩnh vực nông nghiệp, nhiều hợp tác xã cũng chủ động tiếp cận công nghệ chống giả. Hợp tác xã Nhãn lồng Hòa Phong (Hưng Yên) từng nhiều phen “mất thương hiệu” vì hàng chợ giả danh đặc sản. Giữa năm 2025, đơn vị này triển khai truy xuất bằng nền tảng blockchain của AgriTrack – giúp ghi nhận toàn bộ hành trình sản phẩm từ vườn đến tay người tiêu dùng.

Ông Nguyễn Văn Tuấn, Giám đốc HTX cho biết: “Không ai có thể sửa được dữ liệu sau khi đã nhập. Blockchain giúp người tiêu dùng tự kiểm chứng thông tin, không còn phụ thuộc vào lời quảng cáo".

Theo ông Tuấn, hệ thống hiện đã được tích hợp với dữ liệu vệ sinh an toàn thực phẩm và hệ thống tiêu chuẩn xuất khẩu. Nhờ đó, sản phẩm của HTX Hòa Phong vừa đạt tiêu chuẩn Nhật Bản và đang trong quá trình đàm phán xuất sang EU.

Tăng tốc tạo “lá chắn số” cho thị trường

Ở cấp độ nền tảng, nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp Việt đã đóng vai trò “vệ sĩ số” cho hàng hóa. iCheck - với ứng dụng mã vạch và mã QR, đang hỗ trợ xác thực cho hơn 10 triệu sản phẩm. Người dùng có thể tra cứu sản phẩm, báo cáo hàng nghi ngờ giả mạo và nhận cảnh báo từ cộng đồng. Năm 2025, iCheck mở rộng tích hợp công nghệ AI để phân tích xu hướng gian lận và đề xuất cảnh báo sớm cho doanh nghiệp.

Trong khi đó, TE-Food – startup công nghệ có mặt tại Việt Nam từ 2016 cung cấp giải pháp truy xuất blockchain chuyên biệt cho thực phẩm, từ thịt heo, rau quả đến sữa tươi. TE-Food đã từng triển khai truy xuất cho sản phẩm của Vinamilk và một số chuỗi nông sản hữu cơ phía Nam. Gần đây, họ tiếp tục mở rộng sang khu vực miền Trung với mô hình “Farm to Table” – gắn nhãn điện tử từ trang trại tới siêu thị.

Ví dụ về mã QR kết hợp họa tiết ngẫu nhiên để phòng chống sao chép công nghệ cao.

Về phía Nhà nước, Bộ Công an cũng đang phối hợp Bộ Khoa học & Công nghệ phát triển hệ thống định danh quốc gia NDA Trace – tích hợp mã UID, blockchain và định danh phi tập trung (DID). Hệ thống sẽ gắn mã truy xuất chuẩn quốc gia cho sản phẩm tiêu dùng, kết nối dữ liệu giữa nhà sản xuất – sàn thương mại điện tử – cơ quan quản lý. Dự kiến NDA Trace thử nghiệm cuối năm 2025 tại 3 địa phương và triển khai toàn quốc vào đầu năm 2026. Hơn 25.000 mã định danh đã được cấp.

Song song việc phát triển nền tảng công nghệ, các lực lượng chức năng cũng đang mạnh tay xử lý hàng giả. Trong 6 tháng đầu năm 2025, lực lượng Quản lý thị trường đã xử lý 9.919 vụ vi phạm, phạt hơn 266 tỷ đồng, trong đó có 76 vụ chuyển cơ quan điều tra hình sự – theo số liệu từ Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia.

Công nghệ không chỉ là công cụ hỗ trợ mà là lớp “hàng rào kỹ thuật số” ngăn chặn hàng giả ngay từ gốc. Khi những giải pháp này bước vào làng nghề, hợp tác xã, trang trại và doanh nghiệp sản xuất cũng là lúc thị trường Việt dần được bảo vệ bởi cơ chế minh bạch, bền vững và hiện đại.