Xây dựng nguồn nhân lực xanh cho mục tiêu phát triển xanh

Xây dựng nguồn nhân lực xanh – tức những con người được trang bị kiến thức, kỹ năng chuyên sâu về công nghệ xanh, năng lượng tái tạo và quản lý môi trường là vấn để cấp thiết và chiến lược để Việt Nam đạt mục tiêu chuyển đổi xanh, phát triển bền vững.

Vai trò của nhân lực xanh trong quá trình chuyển đổi xanh

Nhân lực xanh đóng vai trò then chốt trong việc hiện thực hóa các mục tiêu phát triển xanh. Đây không chỉ là những người vận hành công nghệ sạch, quản lý tài nguyên hiệu quả mà còn là động lực thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, nông nghiệp bền vững, và quy hoạch đô thị thông minh.

Theo Ngân hàng Thế giới (WB), đến năm 2030, Việt Nam sẽ cần khoảng 3,2 triệu lao động chất lượng cao trong lĩnh vực năng lượng tái tạo và tiết kiệm năng lượng. Con số  này phản ánh nhu cầu cấp bách về một chiến lược đào tạo bài bản, dài hạn để chuẩn bị cho sự chuyển dịch của thị trường lao động.

Ảnh minh hoạ.

Thực tế cho thấy, Việt Nam đã có những bước đi ban đầu trong việc phát triển nguồn nhân lực xanh. Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản định hướng quan trọng, như Chiến lược Quốc gia về Tăng trưởng Xanh 2021–2030, nhấn mạnh việc gắn đào tạo nghề với nhu cầu thực tiễn.

Các trường đại học hàng đầu như Đại học Bách Khoa Hà Nội, Đại học Quốc gia TP.HCM… cũng tiên phong mở các ngành học mới như Kỹ thuật Năng lượng Tái tạo. Tại những địa phương có tiềm năng phát triển điện mặt trời và điện gió như Ninh Thuận, Bình Thuận, nhiều trường cao đẳng kỹ thuật đã hợp tác với doanh nghiệp để đào tạo kỹ thuật viên. Tuy nhiên, những nỗ lực này vẫn còn manh mún, thiếu sự liên kết chặt chẽ giữa đào tạo và thị trường lao động. Hệ thống giáo dục chưa xây dựng được tiêu chuẩn quốc gia về đào tạo kỹ năng xanh, dẫn đến tình trạng sinh viên tốt nghiệp khó đáp ứng yêu cầu công việc.

Một trong những thách thức lớn nhất hiện nay là khoảng cách giữa đào tạo và thực tiễn. Chương trình giáo dục tại nhiều cơ sở vẫn nặng về lý thuyết, thiếu cập nhật công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI) trong quản lý năng lượng hay kỹ thuật thu giữ carbon. Trong khi đó, các doanh nghiệp lại e ngại đầu tư vào đào tạo do chi phí. Điều này dẫn đến nghịch lý: Dù các dự án điện gió, điện mặt trời đang bùng nổ, chiếm 25% tổng công suất điện quốc gia (2023), nhiều tập đoàn như Trung Nam Group hay BCG Energy vẫn gặp khó trong tuyển dụng lao động có chuyên môn sâu. Bên cạnh đó, nhận thức về việc làm xanh trong cộng đồng vẫn chưa đồng đều, đặc biệt ở khu vực nông thôn và các ngành truyền thống như dệt may, khai khoáng.

Cải cách hệ thống giáo dục – đào tạo là yếu tố tiên quyết

Theo các chuyên gia, để giải quyết những thách thức trên, Việt Nam cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Trước hết, cải cách hệ thống giáo dục – đào tạo là yếu tố tiên quyết. Các môn học về tiết kiệm năng lượng, kinh tế tuần hoàn cần được tích hợp vào chương trình phổ thông, giúp học sinh hình thành tư duy bền vững từ sớm. Ở bậc đại học và cao đẳng, việc xây dựng bộ tiêu chuẩn nghề xanh quốc gia sẽ giúp thống nhất chất lượng đào tạo, đồng thời thu hút sinh viên theo học thông qua các chính sách học bổng.

Thứ hai, hợp tác công – tư cần được thúc đẩy mạnh mẽ. Doanh nghiệp nên tham gia trực tiếp vào thiết kế chương trình đào tạo, cung cấp thiết bị thực hành và tiếp nhận sinh viên thực tập. Mô hình hợp tác giữa Tập đoàn VinGroup và Đại học VinUni trong đào tạo kỹ sư ô tô điện là ví dụ điển hình cần nhân rộng.

Song song đó, Nhà nước cần hoàn thiện khung chính sách hỗ trợ. Việc miễn giảm thuế cho doanh nghiệp đầu tư vào đào tạo nhân lực xanh sẽ tạo động lực để khu vực tư nhân tham gia sâu hơn. Thành lập Quỹ Phát triển Nhân lực Xanh cũng là giải pháp thiết thực để hỗ trợ đào tạo lại cho lao động trong các ngành có nguy cơ suy giảm như than đá, nhiệt điện.

 Ngoài ra, công tác truyền thông cần được đẩy mạnh để nâng cao nhận thức cộng đồng. Các chiến dịch phối hợp với tổ chức quốc tế như UNDP hay GIZ sẽ giúp người lao động hiểu rõ cơ hội và lợi ích của việc chuyển đổi sang ngành nghề xanh.

Bài học từ dự án “Đào tạo Kỹ thuật Viên Điện Gió” tại Bình Thuận (2022) cho thấy sức mạnh của sự hợp tác đa bên. Khi Công ty Điện lực EAB, Trường Cao đẳng Kỹ thuật Bình Thuận và Chính phủ Đức cùng phối hợp, 500 lao động địa phương đã được đào tạo bài bản, với 80% có việc làm ngay sau khóa học. Mô hình này cần được áp dụng linh hoạt tại các tỉnh ven biển có tiềm năng điện gió như Sóc Trăng, Cà Mau, biến thách thức thiếu nhân lực thành cơ hội phát triển kinh tế địa phương.

Nhìn về sau này, việc xây dựng nguồn nhân lực xanh không chỉ là nhiệm vụ cấp bách mà còn là cơ hội để Việt Nam tái định vị nền kinh tế trong kỷ nguyên phát thải thấp. Thành công của quá trình này phụ thuộc vào sự chung tay của cả hệ thống chính trị, doanh nghiệp, và người dân. Bằng cách đầu tư mạnh mẽ vào giáo dục, thúc đẩy hợp tác đa ngành và hoàn thiện thể chế, Việt Nam hoàn toàn có thể biến thách thức biến đổi khí hậu thành động lực cho sự phát triển bền vững và bao trùm. Đây không chỉ là con đường tất yếu để bảo vệ môi trường mà còn là chìa khóa mở ra cánh cửa thịnh vượng cho thế hệ tương lai.