Xe điện công cộng: Động lực xanh hóa giao thông Thủ đô

Trong tiến trình chuyển đổi xanh của Thủ đô, xe điện công cộng đang dần trở thành một trong những bước chuyển quan trọng, giúp kết nối hệ thống vận tải hành khách công cộng.

Trong bối cảnh chất lượng không khí nhiều thời điểm chạm ngưỡng báo động và áp lực giao thông ngày càng gia tăng, Hà Nội đang phải tiến hành một cuộc chuyển đổi căn bản: đưa giao thông xanh trở thành một trong nhưng điểm quan trọng của sự phát triển đô thị. Trong tiến trình đó, xe điện công cộng nổi lên như lực đẩy then chốt, giúp tăng hiệu quả và đa dạng hóa hệ thống vận tải hành khách công cộng.

Nhiều năm mở rộng đường vẫn không thể giải quyết được ùn tắc, trong khi lượng phương tiện cá nhân không ngừng tăng. Điều thành phố cần lúc này không chỉ là thêm hạ tầng, mà là một chiến lược thay đổi toàn diện mô hình di chuyển - chuyển từ phương tiện phát thải sang phương tiện sạch, từ sử dụng cá nhân sang công cộng, từ mở rộng đô thị theo chiều rộng sang phát triển dựa trên giao thông công cộng (TOD).

Chuyển đổi phương tiện không chỉ là câu chuyện của công nghệ, mà là sự thay đổi trong lối sống đô thị.

Điểm tựa pháp lý cho hướng đi này là Luật Thủ đô năm 2024, cho phép Hà Nội ưu tiên mạnh mẽ cho quy hoạch đô thị theo hướng giao thông công cộng. Đây là bước mở đường để thành phố tích hợp TOD vào các quy hoạch phân khu, kết nối chặt chẽ với các ga metro, bến xe liên tỉnh, trạm trung chuyển và toàn bộ mạng lưới vận tải công cộng. Khi đô thị được tổ chức xoay quanh hệ thống vận tải sạch, người dân sẽ có lựa chọn di chuyển thuận tiện, an toàn và ít phát thải hơn.

Cùng với Metro, hệ thống buýt điện cũng đang chứng minh vai trò quan trọng của giao thông sạch. Tính đến giữa năm 2025, Hà Nội đã vận hành 16 tuyến buýt điện với 248 xe, chiếm gần 13% tổng số phương tiện buýt trợ giá, vượt kế hoạch đề ra cho năm 2025.

Hà Nội đặt mục tiêu đến năm 2030, 100% xe buýt sẽ chuyển sang điện hoặc năng lượng xanh. Taxi điện cũng tạo bước nhảy lớn với 47,4% tổng số taxi hoạt động đã là xe điện; 23 hãng taxi cam kết chuyển đổi toàn bộ đội xe trước năm 2030. Đây là những tín hiệu cho thấy giao thông xanh không còn chỉ nằm trên giấy mà đang hiện diện rõ rệt trong đời sống đô thị.

Tuy nhiên, muốn giải quyết căn cơ bài toán khí thải và thói quen di chuyển ngắn trong nội đô, thành phố cần nhiều hơn những phương tiện xanh quy mô lớn. Các mô hình di chuyển phi cơ giới như xe đạp công cộng được coi là mảnh ghép quan trọng của mạng lưới giao thông xanh.

Ông Đỗ Bá Quân - Chủ tịch Công ty Vận tải số Trí Nam, đơn vị vận hành hệ thống xe đạp công cộng tại Hà Nội - cho biết, sau hai năm triển khai, hệ thống đã ghi nhận hơn 400.000 người tải ứng dụng và khoảng 1.000 lượt sử dụng trung bình mỗi ngày. Con số chưa quá lớn, nhưng theo ông Quân, đây là quá trình cần độ “chín”, vì “người Hà Nội không ồ ạt đón dịch vụ mới, họ sẽ tự quan sát, tìm hiểu rồi mới dùng. Khi thói quen hình thành, sự lan tỏa sẽ mạnh hơn”.

Trong giai đoạn đầu, doanh nghiệp đang tự cải tiến để phù hợp thực tế sử dụng: từ thiết kế xe, bãi đỗ đến công nghệ quản lý. Đặc biệt, mới đây Công ty Vận tải số Trí Nam đã đưa vào vận hành 500 xe điện hai bánh - phiên bản nâng cấp cho phép người dân di chuyển xa hơn, chở thêm đồ hoặc đón trẻ nhỏ, phù hợp nhu cầu hằng ngày.

Ông Quân nhấn mạnh: “Xe đạp điện công cộng đang là xu hướng của thế giới. Đây là thị trường rất lớn, và quan trọng nhất, nó là phương tiện không phát thải - điều người dân có thể cảm nhận và lựa chọn khi hiểu rõ lợi ích”.

Người dân thử trải nghiệm mô hình xe điện hai bánh.

Doanh nghiệp này đặt mục tiêu trước ngày 1/7/2026 - thời điểm Hà Nội dự kiến cấm xe máy xăng tại Vành đai 1 - sẽ đưa thêm 5.000 xe đạp điện vào hoạt động để đồng hành cùng thành phố trong quá trình chuyển đổi xanh.

“Mục tiêu của chúng tôi là phương tiện không phát thải, giúp người dân đánh giá và chuyển sang sử dụng phương tiện thân thiện với môi trường đúng theo định hướng Chính phủ. Kế hoạch đến 1/7/2026, chúng tôi sẽ đưa thêm 5.000 xe đạp điện, hưởng ứng Chỉ thị 20 về chuyển đổi xanh” - Chủ tịch Công ty Vận tải số Trí Nam nhấn mạnh.

Tuy nhiên, mô hình này vẫn đối mặt nhiều khó khăn. “Đường dành riêng cho xe đạp chưa có; nhiều điểm đỗ bị chiếm dụng bởi quán trà đá, bãi rác, hàng rong… khiến việc vận hành rất vất vả”, ông Quân chia sẻ.

Dù vậy, doanh nghiệp vẫn kiên trì vì “mục tiêu không chỉ là kinh doanh, mà là đóng góp vào lợi ích xã hội: giảm phát thải, giảm tiếng ồn, giảm áp lực giao thông và cải thiện môi trường đô thị”.

Song song với nỗ lực của doanh nghiệp, các chuyên gia giao thông đều khẳng định giao thông xanh là hướng đi tất yếu. TS Nguyễn Xuân Thủy, chuyên gia giao thông, nguyên Giám đốc - Tổng Biên tập Nhà xuất bản Giao thông vận tải, cho rằng, Hà Nội đang đối mặt với nhiều điểm nghẽn: hạ tầng thiếu đồng bộ, đường sắt đô thị triển khai chậm, giao thông thông minh chưa hiệu quả, quy hoạch đô thị còn chồng chéo với mật độ dân cư cao ở trung tâm. Vì vậy, giao thông xanh không thể thành công nếu chỉ tập trung vào “xe”. Cần đồng bộ từ quy hoạch, hạ tầng, kết nối vùng đến thay đổi thói quen người dân.

Bàn về vấn đề xanh hóa giao thông, GS.TS Lê Hùng Lân (Trường Đại học Giao thông Vận tải) khẳng định, phát triển giao thông xanh là nhu cầu bức thiết và xu hướng. Phát triển giao thông xanh là nền tảng quan trọng để xây dựng một nền kinh tế xanh. Đây cũng là con đường của các quốc gia, trong đó có Việt Nam.

Triển khai các cam kết của Việt Nam tại COP26, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 876 ngày 2/7/2022 phê duyệt Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí các-bon và khí mê-tan của ngành giao thông vận tải, với mục tiêu phát triển hệ thống giao thông xanh, nhằm thực hiện mục tiêu đưa phát thải ròng khí nhà kính về 0 vào năm 2050.

GS.TS Lê Hùng Lân nhận định, “về đích” đúng thời hạn theo mục tiêu tại Quyết định số 876/QĐ-TTg là nhiệm vụ không hề đơn giản với Hà Nội, đặc biệt là những khó khăn trong xây dựng mạng lưới giao thông công cộng xanh; thay đổi thói quen cho người dân từ việc sử dụng các phương tiện gây ảnh hưởng đến môi trường sang sử dụng phương tiện xanh...

“Phát triển giao thông xanh là nhu cầu và xu hướng của tất cả các nước, tuy nhiên, do điều kiện kinh tế, xã hội, tự nhiên của mỗi quốc gia, cần xem xét đưa ra kế hoạch, giải pháp riêng của mình. Chiến lược phát triển giao thông xanh hiệu quả là chiến lược huy động được mọi nguồn lực, mọi biện pháp có thể để thực hiện thành công mục đích cuối cùng: bền vững môi trường, hỗ trợ phát triển kinh tế, xã hội” - GS.TS Lê Hùng Lân nhấn mạnh.

Khẳng định Chính phủ ban hành Quyết định 876 là hướng đi đúng đắn và không thể trì hoãn, TS Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường - cũng cho rằng, cần thực hiện song song 2 việc, một là đa dạng hóa phương tiện cá nhân chạy bằng nhiên liệu sạch hơn, như điện hoặc khí hóa lỏng; hai là mở rộng mạnh mẽ giao thông công cộng để giảm ùn tắc và phát thải. Chỉ khi đó, chúng ta mới có cơ hội đạt được mục tiêu Net Zero vào năm 2050.

Phát triển xe đạp công cộng giúp tăng hiệu quả và đa dạng hóa hệ thống vận tải hành khách công cộng.

Với Hà Nội, xanh hóa giao thông đang trở thành mục tiêu chuyển đổi mạnh mẽ. Thành phố đặt trọng tâm vào chuyển đổi phương tiện cá nhân, mở rộng hạ tầng sạc điện, thúc đẩy xe không phát thải và xây dựng mạng lưới vận tải công cộng khối lượng lớn. 

Việc phát triển loại hình xe đạp điện công cộng để hỗ trợ các loại hình vận tải hành khách công cộng khác (đường sắt đô thị, xe buýt) sẽ góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động và đa dạng hóa lĩnh vực vận tải hành khách công cộng trên địa bàn TP. Hà Nội, từng bước thay đổi thói quen đi lại của người dân, giảm ô nhiễm môi trường và bước đầu hình thành mạng lưới phụ trợ giúp kết nối người dân đến trạm xe buýt thuận tiện.

Dẫu vậy, thách thức vẫn còn lớn: hạ tầng sạc thiếu quy chuẩn chung, quy hoạch trạm sạc chưa đồng bộ, chi phí đầu tư phương tiện xanh còn cao, doanh nghiệp thiếu cơ chế ưu đãi tài chính đủ hấp dẫn. Hạ tầng cho xe đạp công cộng chưa sẵn sàng, trong khi tâm lý người dân còn dè dặt với phương tiện mới. Đây là rào cản đòi hỏi chính quyền, doanh nghiệp, người dân phải cùng thay đổi.

Giao thông xanh không chỉ là câu chuyện phương tiện, mà là câu chuyện về cách Hà Nội lựa chọn tương lai. Một tương lai ít khói bụi hơn, ít ùn tắc hơn - nơi mỗi chuyến đi không làm thành phố xấu đi, mà giúp nó tốt hơn.