Định giá đúng tài sản trí tuệ giúp doanh nghiệp hạn chế rủi ro tiềm ẩn

Trong thời đại kinh tế tri thức và chuyển đổi số, tài sản trí tuệ (Intellectual Property – IP) đã trở thành “mạch máu” nuôi dưỡng năng lực cạnh tranh cốt lõi của doanh nghiệp. Thế nhưng tại Việt Nam, việc định giá IP vẫn còn là khoảng trống lớn, khiến nhiều doanh nghiệp đánh mất tài sản quý giá – đôi khi không hay biết.

Giá trị vô hình, hệ quả hữu hình

Một thương hiệu có thể được mua với giá hàng tỷ USD, nhưng nếu không được định giá và bảo vệ hợp pháp, nó có thể biến mất chỉ sau một thương vụ hợp tác thất bại. Năm 2017, Công ty Cổ phần Cà phê Trung Nguyên từng vướng tranh chấp kéo dài liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ, từ thương hiệu đến sáng chế máy rang xay. Không chỉ là câu chuyện pháp lý, hệ lụy của việc thiếu định giá đúng IP là mất đi khả năng bảo vệ, đàm phán, và tối ưu tài sản của chính mình.

Tại Mỹ, Apple, doanh nghiệp có tài sản thương hiệu được định giá hơn 500 tỷ USD, đã dùng chính IP để làm công cụ thương thảo các hợp đồng cấp phép và kiện tụng hiệu quả. Ở Việt Nam, dù chậm hơn, xu hướng này cũng đang dần hình thành.

Cần xác định đúng giá trị tài sản trí tuệ và mục đích sử dụng để tránh rủi ro không đáng có
(Ảnh minh họa)

Định giá thế nào cho tài sản IP?

Không giống tài sản hữu hình như nhà xưởng hay máy móc, định giá tài sản trí tuệ không có một con số cố định. Tùy theo phương pháp áp dụng và mục đích sử dụng, giá trị IP có thể dao động lớn.

Các phương pháp định giá tài sản trí tuệ phổ biến hiện nay thường dựa trên chi phí, thị trường và thu nhập. Phương pháp chi phí dựa trên tổng chi phí đã bỏ ra để tạo ra tài sản trí tuệ, bao gồm chi phí nghiên cứu, phát triển, đăng ký và duy trì quyền sở hữu. Phương pháp thị trường so sánh tài sản trí tuệ cần định giá với những giao dịch tương tự đã diễn ra trên thị trường – cách tiếp cận này thường được sử dụng trong các thương vụ mua bán, sáp nhập doanh nghiệp (M&A).

Trong khi đó, phương pháp thu nhập, được đánh giá là phổ biến nhất, dựa trên khả năng tạo ra lợi nhuận trong tương lai của tài sản trí tuệ, thông qua việc dự báo dòng tiền và chiết khấu về giá trị hiện tại. Một ví dụ tiêu biểu là thương vụ đầu tư của tập đoàn Masan vào Phúc Long, thương hiệu trà sữa và cà phê, năm 2021. Dù không tiết lộ công khai, phần lớn giá trị thương vụ được cho là đến từ tài sản thương hiệu và chuỗi nhận diện, chứ không phải cơ sở vật chất. Điều đó cho thấy IP là yếu tố then chốt trong các quyết định chiến lược như gọi vốn, IPO, hay liên kết đầu tư.

Những “cú ngã” vì không định giá IP

Thực tế tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp đã từng “ngã đau” vì xem nhẹ tài sản trí tuệ. Không ít trường hợp đăng ký nhãn hiệu quá muộn, để đối tác chiếm đoạt tại thị trường nước ngoài. Điển hình là vụ việc Vinamit bị mất quyền đăng ký nhãn hiệu ở Trung Quốc vào tay đối tác cũ – chỉ vì thiếu tầm nhìn về bảo hộ và định giá IP từ đầu.

Hay như trong lĩnh vực khởi nghiệp, nhiều startup công nghệ chỉ tập trung vào sản phẩm, mà quên mất việc đăng ký sáng chế hay xây dựng hồ sơ giá trị IP để gọi vốn. Kết quả là khi thương thảo với quỹ đầu tư, họ buộc phải nhượng lại quyền sở hữu trí tuệ, đôi khi đánh mất luôn “linh hồn” sản phẩm.

Các doanh nghiệp lớn cũng không thể tránh khỏi những vấn đề pháp lý liên quan đến sở hữu trí tuệ (Ảnh minh họa)

Khoảng trống pháp lý và nhân lực định giá

Theo Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi 2022, định giá tài sản trí tuệ đã được đề cập như một yếu tố quan trọng trong giao dịch dân sự và thương mại. Tuy nhiên, hệ thống tiêu chuẩn định giá IP tại Việt Nam vẫn chưa đầy đủ. Việc xác lập cơ chế định giá, kiểm toán độc lập, và tổ chức có đủ năng lực thực hiện còn hạn chế.

Ngoài ra, thiếu đội ngũ chuyên gia, gồm cả luật sư IP, thẩm định viên tài sản, và cố vấn tài chính, khiến quá trình định giá IP chưa thực sự phổ biến, đặc biệt với các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Để không “mất trắng” tài sản vô hình, doanh nghiệp Việt cần chủ động hơn trong chiến lược IP: Từ đăng ký, định giá, khai thác, đến bảo vệ.

Việc nhà nước sớm hoàn thiện hành lang pháp lý, chuẩn hóa quy trình định giá IP, và xây dựng hệ sinh thái gồm ngân hàng, quỹ đầu tư và đơn vị tư vấn IP là cần thiết. Đồng thời, cần tích cực tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng doanh nghiệp, để IP không còn là khái niệm xa vời, mà trở thành “tài sản sống” có thể đo lường và sinh lời.

Trong một thế giới mà dữ liệu, thương hiệu, và sáng tạo quyết định vị thế doanh nghiệp, tài sản trí tuệ không thể bị định giá sai – hay tệ hơn là không được định giá. Đừng để đến khi xảy ra tranh chấp hoặc cần gọi vốn mới nhận ra giá trị của những gì vốn thuộc về mình.