Nguyên tắc của báo chí dữ liệu

Theo Hiệp hội Báo chí Xuất bản thế giới (WAN-IFRA), hiện nay, số lượng tòa soạn có quá trình chuyển đổi số mạnh mẽ đang gia tăng, chủ yếu tập trung vào việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), phân tích dữ liệu và thông tin chuyên sâu.

(Ảnh minh họa)

Báo chí dữ liệu không chỉ đơn thuần là phân loại thông tin và số liệu. Về cốt lõi, các nguyên tắc của báo chí dữ liệu và báo chí truyền thống là giống nhau. Cả hai đều liên quan đến việc đặt câu hỏi để vẽ nên một bức tranh chân thực và chính xác về thế giới. Trong trường hợp của báo chí truyền thống, thông tin này thường được thu thập từ lời kể của một cá nhân về một câu chuyện (một điểm dữ liệu duy nhất).

Báo chí dữ liệu tiến thêm một bước nữa, bằng cách đặt câu hỏi cho một tập hợp các điểm dữ liệu (câu chuyện của nhiều người). Cách tiếp cận này có thể giúp hé lộ bối cảnh rộng hơn của một câu chuyện.

Báo chí dữ liệu là gì?

Khi nghe cụm từ "báo chí dữ liệu" (data journalism), hầu hết mọi người đều nghĩ đến biểu đồ và infographic. Tuy nhiên, báo chí dữ liệu là một lĩnh vực rộng lớn hơn. Đó là toàn bộ quá trình khai thác ý nghĩa từ dữ liệu để phát triển một câu chuyện - chứ không chỉ là hình ảnh trực quan.

Một bài viết dựa trên phân tích và diễn giải dữ liệu là một ví dụ điển hình về báo chí dữ liệu, hơn là một infographic với hàng tá con số vô nghĩa. Yếu tố then chốt là đặt câu hỏi cho dữ liệu như thể nhà báo đang phỏng vấn dữ liệu.

Tóm lại, báo chí dữ liệu là một hình thức báo chí mà chủ đề phỏng vấn của nhà báo là dữ liệu. Đầu ra có thể ở dạng bản đồ, video, biểu đồ, bài viết và thậm chí cả bài đăng trên mạng xã hội. Điều này cho phép nhà báo sáng tạo với đầu ra của mình mà không bị giới hạn bởi một phương tiện cụ thể.

Những câu chuyện lấy dữ liệu làm trọng tâm có sức mạnh tiếp cận và thu hút độc giả mới bằng cách lý giải thế giới giàu dữ liệu mà mỗi chúng ta đang sống. Điều quan trọng cần nhớ là báo chí dữ liệu không phải là việc sử dụng các công nghệ mới mẻ, mà là việc sử dụng công nghệ để giúp trích xuất thông tin theo ngữ cảnh cho độc giả.

(Ảnh minh họa)

Ba nguyên tắc chính của báo chí dữ liệu

John Nicoletti, Giám đốc Điều hành của Cronkite Agency và Giáo sư thực hành tại Đại học Bang Arizona cho biết, trong báo chí, kể chuyện phải dựa trên sự thật và được chia sẻ một cách khách quan.

John Nicoletti cho rằng 3 nguyên tắc của báo chí dữ liệu là: (1) Kể một câu chuyện; (2) Tìm nguồn hoặc tạo dữ liệu của bên thứ nhất để hỗ trợ câu chuyện đó; (3) Thiết kế câu chuyện với sự cân nhắc đến quảng cáo số và quan hệ công chúng.

Nguyên tắc số 1: Xây dựng một câu chuyện đừng chỉ trình bày dữ liệu

Nội dung hấp dẫn không chỉ dừng lại ở việc trình bày dữ liệu thô mà bao gồm việc xây dựng một câu chuyện. Theo cuốn "Các yếu tố của báo chí" (The Elements of Journalism), 11 phương pháp được đưa ra để cân nhắc khi lên kế hoạch cho một bài viết:

Vấn đề hoặc xu hướng: Khám phá bối cảnh rộng hơn hoặc các chủ đề thường gặp.

Giải thích: Đào sâu vào "lý do" và "cách thức" đằng sau các sự kiện hoặc ý tưởng.

Hồ sơ: Tập trung câu chuyện vào một người, địa điểm hoặc đối tượng hấp dẫn.

Giọng văn: Sử dụng góc nhìn trực tiếp để nhân hóa hoặc làm sáng tỏ các vấn đề.

Mô tả: Tái hiện các cảnh sống động để thu hút khán giả.

Điều tra: Khám phá những sự thật ẩn giấu, động lực quyền lực hoặc hành vi sai trái.

Tường thuật: Kể một câu chuyện có cấu trúc: mở đầu, thân bài, kết thúc.

Hình ảnh: Sử dụng ảnh, đồ họa hoặc hình minh họa làm công cụ kể chuyện chính.

Dữ liệu: Sử dụng số liệu thống kê và hình ảnh hóa dữ liệu để kể câu chuyện.

Âm thanh: Tận dụng âm thanh làm phương tiện kể chuyện, chẳng hạn như podcast.

Nền tảng: Chọn phương tiện hiệu quả nhất (Instagram, văn bản hoặc video) để nhắm mục tiêu đến đối tượng mục tiêu của bạn.

Nhà báo cần cân nhắc và chọn phương pháp phù hợp nhất với bản chất của câu chuyện muốn kể.

Hãy nhớ rằng trực quan hóa dữ liệu và báo chí dữ liệu vẫn là những hình thức kể chuyện và những gì bị bỏ sót cũng quan trọng như những gì được đưa vào.

Nicoletti cho biết: "Khi độc giả trải nghiệm một câu chuyện có cấu trúc tốt, câu chuyện đó có nhiều khả năng để lại ấn tượng lâu dài và đạt được mục tiêu truyền thông của nhà báo”.

Để làm được như vậy, hãy cân nhắc sử dụng mô hình kim tự tháp ngược. Phong cách viết báo truyền thống này đặt những thông tin quan trọng nhất - trả lời các câu hỏi ai, cái gì, ở đâu, khi nào, và đôi khi là tại sao và như thế nào - vào đầu bài viết.

Định dạng này đặc biệt hữu ích cho việc đọc trực tuyến, nơi mà việc lướt nhanh là một thói quen phổ biến. Nó cũng phản ánh thực tế là hầu hết độc giả không đọc đến cuối bài viết. Hãy đi thẳng vào vấn đề và nhanh chóng đạt được mục tiêu.

Nguyên tắc số 2: Hãy sáng tạo với nguồn hoặc tạo dữ liệu độc quyền

Dù trong báo chí, quan hệ công chúng (PR) hay tiếp thị nội dung, câu chuyện sẽ thuyết phục hơn khi được hỗ trợ bởi nghiên cứu, phân tích và hiểu biết chuyên sâu. Dữ liệu mang đến “sự phong phú” về bối cảnh để xác thực các tuyên bố của người viết.

“Trong thời đại truyền thông xã hội và tương tác số, việc kể chuyện mà không có dữ liệu là vô nghĩa. Từ thể thao, giải trí đến công nghệ, dữ liệu lớn và các phân tích đi kèm đã thúc đẩy cách chúng ta xây dựng các câu chuyện”, Nicoletti cho hay.

Nguyên tắc số 3: Tăng phạm vi tiếp cận và mức độ liên quan

Theo Nicoletti, một tòa soạn cần hoạt động với sự cấp bách và hiểu biết sâu sắc về đối tượng độc giả của mình. Ông cho biết, các nhóm nội dung phải sẵn sàng áp dụng tư duy này bằng cách theo dõi các xu hướng, dự đoán các chu kỳ tin tức và tìm kiếm cơ hội để bản địa hóa các câu chuyện rộng hơn, liên quan đến thương hiệu và đối tượng độc giả của họ.

Để phân phối nội dung như một chuyên gia quan hệ công chúng giàu kinh nghiệm, các nhóm tổ chức nội dung trước tiên phải trở thành những người đam mê tin tức, hiểu các xu hướng văn hóa, bối cảnh truyền thông…

Nhà sáng lập iPullRank và chuyên gia tối ưu hoá nội dung (SEO) Mike King đã cho biết lưu lượng truy cập tự nhiên không bao giờ "miễn phí" và SEO luôn đòi hỏi sự đầu tư. Nguyên tắc tương tự cũng áp dụng cho báo chí dữ liệu./.